Okay u stopt zo nu en dan even om rond te kijken en u af te
vragen wat u aan het doen bent, waar u bent, wat u voelt en waar u aan denkt.
Maar wie of wat is dat die zich zomaar opeens bewust is van het hier en nu?
Bent u nog steeds dezelfde persoon als vorige week of als klein kind? Wat is
dat ik dat zich bewust is en waar is dat ik eigenlijk? Is dat ik identiek met uw
lichaam, met uw emoties of misschien met uw gedachten? Bent u wel eens ergens
zo geconcentreerd mee bezig geweest dat u niet merkte dat u zich bezeerd had? Bent
u wel eens zo in gedachten verzonken dat u vergeet waar u bent? Wat betekent
dat voor uw bestaan als persoon? Bent u misschien een combinatie van uw
lichaam, gevoelens en gedachten of bent u toch nog iets heel anders?
Moeilijke filosofische vragen waar ook de stoïcijnen zich
het hoofd over braken. Vragen die rechtstreeks verbonden zijn met uw besef van
persoonlijke identiteit, met uw besef van het hier en nu. De stoïcijnen realiseerden
zich dat de meeste mensen zich identificeren met hun lichaam, emoties en
gedachten. Maar zij realiseerden zich ook dat dat niet altijd het geval is. Mensen
zijn niet continu en onlosmakelijk verbonden met de stroom van gebeurtenissen,
gevoelens en gedachten die hun bestaan uitmaken. Als u, bijvoorbeeld, ergens
heel ingespannen mee bezig bent voelt u pijn en verwondingen niet en bent u
zich nauwelijks bewust van wat er om u heen gebeurt. Veel dingen doet u
automatisch zonder er bewust mee bezig te zijn. Als u loopt, fietst of een auto
bestuurt doet u dat doorgaans op de automatische piloot, zonder er echt bewust
bij te zijn. En ook uw gedachten gaan meestal hun eigen gang. U hebt gedachten,
maar u bent uw gedachten niet. Net zomin als de waardeoordelen van uw gedachten
u een altijd juist beeld van de wereld voorschotelen bent u identiek aan de
stroom van gedachten die uw mensenbrein permanent produceert. De stoïcijnen
concludeerden daar uit dat u als persoonlijke identiteit los staat van uw
lichaam en emoties en zelfs van uw gedachten.
Maar wat bent u volgens de stoïcijnen dan wel als u niet uw
lichaam, emoties of gedachten bent? Op een rustig moment kan het soms zomaar
gebeuren dat u als een buitenstaander naar uw eigen gevoelens en gedachtestroom
kijkt. Het is dan net alsof u van buitenaf naar uzelf kijkt. U bent waarnemer
van uw eigen lichaam, emoties en gedachten geworden. Uw persoonlijke
identiteit, uw zelf, is dan niet wat er met en in u gebeurt, maar uw bewustzijn
van die dingen. Het is een proces van voortdurend zelfbewustzijn, een
voortdurend bewustzijn van het hier en nu. U bent zo de ruimte waar uw gevoelens,
emoties en gedachten zich afspelen en niet die dingen zelf. Dit maakt u tot een
centrum van zelfbewustzijn dat los staat van uw lichaam, emoties en gedachten.
Volgens de stoïcijnen is dit wat u werkelijk bent. Het is uw innerlijk kasteel,
een plaats in uw geest waarin u zich kunt terugtrekken en waar u veilig bent.
Dit wordt allemaal wel heel abstract, misschien voor u zelfs
wel te abstract en zweverig. Om één en ander wat duidelijker te maken zou u zich
uw geest kunnen voorstellen als een donkere kamer, waar van alles in staat en waar
van alles gebeurt. Er staan stoelen, een tafel, kasten en in de hoek staat een
bed. Ondertussen lopen er allerlei mensen de kamer in en uit, die dingen
brengen en weghalen. Een enkeling gaat even op een stoel zitten of rommelt wat
in een kast. U staat midden in die donkere kamer met een zaklantaarn in uw
hand. Het ene moment richt u uw lichtbundel op een kast, dan weer op iemand die
op een stoel zit of op een schilderij aan de muur. Er kraakt iets in een hoek
en u richt uw lantaarn om te kijken wat daar gebeurt. Iemand komt de kamer
binnen en roept, waarna u uw licht op hem richt. Uw persoonlijk centrum van bewustzijn
is als die lichtbundel, de meubels en mensen in de kamer zijn uw lichaam,
emoties en gedachten. Alleen de voorwerpen en personen waar de lichtbundel op
schijnt verschijnen in uw bewustzijn. De andere voorwerpen zijn er wel maar ze
zijn schemerig of zelfs helemaal onzichtbaar, hun aanwezigheid wordt niet
bewust opgemerkt. Zo werkt ook uw centrum van zelfbewustzijn. U richt uw
bewustzijn nu eens op het één dan weer op het ander. Het één staat u scherp
voor de geest, het andere ligt in de schemering en een heleboel dingen ontgaan
u volledig. Sommige dingen eisen luidkeels uw aandacht op, maar in principe
bent u het altijd zelf die bepaalt of u de lichtbundel van uw bewustzijn ergens
op richt.
Wat voor dingen staan er zoal in die donkere kamer? Wat zijn
het voor dingen waar u zich van bewust kunt zijn? Naast de externe indrukken,
pre-emoties en emoties die we eerder tegenkwamen zijn er nog een aantal zaken
die zich aan ons centrum van bewustzijn opdringen.
·
In de eerste plaats dus de dingen die vanuit de
buitenwereld tot u doordringen. De indrukken uit de externe wereld die uw
zintuigen u aanbieden. Dat zijn niet alleen dingen die u hoort en ziet, maar
ook lichamelijke gevoelens als pijn, kou en warmte.
·
Onlosmakelijk met die indrukken verbonden zijn
de pre-emoties. De gevoelens van aantrekking of afstoting die uw reptielenbrein
aan de externe indrukken verbindt.
·
Vervolgens de echte emoties die voortvloeien uit
het waardeoordeel dat uw mensenbrein aan de indrukken en de pre-emoties
toekent.
·
Dan zijn er ook nog de neigingen tot handelen.
De impuls om uw kop thee te pakken of om een wandeling met de hond te gaan
maken.
·
Tenslotte zijn er de gedachten, de herinneringen
aan voorbije gebeurtenissen en de fantasieën over de toekomst. Uw mensenbrein
heeft hierbij nog al de neiging om met u op de loop te gaan. Het houdt er niet
van om stil te zitten en schotelt u ongevraagd allerlei ideeën en fantasieën
met de bijbehorende emoties voor.
Stoïcijnse filosofen moedigden hun leerlingen aan om zich te
identificeren met dat centrum van zelfbewustzijn en niet met hun lichaam,
emoties en gedachten. Ze willen dat u uzelf gaat beschouwen als de waarnemer
van niet alleen de dingen die buiten u in de externe wereld gebeuren, maar ook
van wat er binnen in u gebeurt. U doet als het ware een stap achteruit en
bekijkt uw lichaam, uw emoties en uw gedachten van een afstandje. U bent het
zelf die bepaalt of u er aandacht aan besteedt en op welke dingen u die bewuste
aandacht wilt richten. Een dergelijke afstandelijkheid maakt het bovendien
makkelijker om aan de hand van uw deugden te kiezen aan welke dingen u wel of
geen aandacht besteedt. Welke dingen wel en welke dingen niet van belang zijn
voor een virtuoos leven. De oude stoïcijnen noemden dat centrum van
zelfbewustzijn van waaruit u uw binnen- en buitenwereld beschouwd de
‘prosochê’.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten