Leerling: Bewijs eens dat logica nut heeft.
Epictetus: Goed, maar vertel me dan eerst hoe ik dat zou moeten doen zonder logica te gebruiken?

TIEN VRAGEN OM EEN BETOOG KRITISCH TE BEOORDELEN

Veel mensen twijfelen aan het nut van logica. Alleen al omdat de menselijke denkwijze helemaal niet logisch is. Wij denken niet volgens strakke onweerlegbare regels, wij denken vooral door middel van vaak onlogische associaties en tegenstellingen. Logica is een geabstraheerde kunstmatige taal die alleen klopt binnen een strak gedefinieerd domein, en dan alleen maar als je je aan strakke regels houdt. Toch kan het erg handig zijn om iets van logica te weten. Als je de beperkingen ervan goed in het oog houdt kan logica je helpen een betoog (van een ander of van jezelf) kritisch te beoordelen.

Logica speelde in de stoïcijnse filosofie een belangrijke rol. Ook al omvatte logica destijds ook wat we nu retorica en taalkunde zouden noemen. De stoïcijnen deelden de filosofie op in logica, fysica en ethiek. Daarbij vergeleken ze de filosofie met een boomgaard: de logica zagen ze als de omheining, de fysica als de bomen en de ethiek als de vruchten. De onderstaande tien regels vind ik zelf erg handig om een lastige tekst, waar ik het gevoel bij heb dat er ergens iets niet deugd, eens grondig door de mangel te halen.

1.       Wat is het doel van de auteur? Wat wil hij bereiken? Heeft hij misschien ook nog een verborgen agenda?

2.       Bestaat er onduidelijkheid over de betekenis van bepaalde woorden of uitdrukkingen? Worden er vage of multi-interpretabele woorden gebruikt en wat betekent dat dan voor het betoog?

3.       Wat wordt er beweerd? Welke conclusies worden er getrokken?

4.       Zit er een contradictie verborgen in wat er wordt beweerd? Een inconsistentie is dodelijk voor ieder betoog.

5.       Welke argumenten (premissen) worden aangevoerd om de conclusies te ondersteunen?

6.       Zijn de argumenten acceptabel? Kloppen de argumenten inhoudelijk?

7.       Is de gevolgde redenering juist? De argumenten kunnen nog zo waar zijn, zonder een logisch kloppende redenering is de conclusie onjuist.

8.       Liggen er impliciete vooronderstellingen aan het betoog ten grondslag? Let daarbij vooral op verzwegen waarde oordelen. Dit kan wijzen op een verborgen agenda.

9.       Welke tegenargumenten bestaan er die de conclusie zouden kunnen ontkrachten? Heeft de auteur die genoemd en voldoende weerlegd?

10.   Hoe eerlijk heb je het betoog beoordeeld? Ben je zelf niet bevooroordeeld en heb je wel voldoende op de bedoeling van de auteur gelet? Misschien is niet alles even helder geformuleerd en moet je soms tussen de regels door lezen. De kritische beoordeling van een tekst is geen wedstrijd of debat. Het is niet de bedoeling om elkaar vliegen af te vangen, maar om verder te komen in het begrip van het onderwerp van het betoog.