Verschillen en overeenkomsten tussen het klassieke en moderne stoïcisme

 

Stoïcisme is een filosofische stroming die zijn oorsprong vindt in het oude Griekenland van rond de 3e eeuw v.Chr. Het werd ontwikkeld door Zeno van Citium en kreeg later vorm door figuren als Seneca, Epictetus en Marcus Aurelius. Tegenwoordig is er een hernieuwde interesse in stoïcisme, wat heeft geleid tot wat het "modern stoïcisme" wordt genoemd. Hoewel deze moderne variant trouw blijft aan veel van de kernprincipes van de klassieke stoïcijnen, zijn er ook aanzienlijke verschillen die het gevolg zijn van de veranderende wetenschappelijke inzichten en maatschappelijke context. In dit blog worden de belangrijkste verschillen en overeenkomsten tussen het klassieke en het moderne stoïcisme nog eens op een rij gezet.

De belangrijkste overeenkomsten:

1. Filosofische kernwaarden

Zowel het klassieke als het moderne stoïcisme delen de fundamentele overtuiging dat deugd of virtuositeit, zoals de stoïcijnen het noemen, het hoogste goed is. Virtuositeit verwijst hier niet alleen naar morele karakter eigenschappen of waarden, zoals wijsheid, moed, rechtvaardigheid en matigheid, maar ook naar het optimaal cultiveren van talenten. Zowel de oude als de moderne stoïcijnen richten zich dus op een zo compleet mogelijke zelfontplooiing.

2. Het beheersen van emoties

Een ander gemeenschappelijk punt is de nadruk op het beheersen van emoties. Zowel klassieke als moderne stoïcijnen geloven dat ongecontroleerde emoties zoals angst, woede en jaloezie destructief kunnen zijn. Het streven naar ‘apatheia’ (onverschilligheid) is daarom een belangrijk doel voor alle stoïcijnen. Dit betekent niet dat stoïcijnen geen emoties willen voelen of, nog erger, dat ze emoties onderdrukken, maar wel dat ze zich niet laten leiden door negatieve emoties zoals angst, woede en verdriet. Door het cultiveren van rationele gedachten en een evenwichtige geest, kunnen mensen deze negatieve emoties minimaliseren en innerlijke rust vinden. Daarbij geldt dat externe gebeurtenissen en omstandigheden buiten onze controle liggen en dat alleen onze eigen reacties en handelingen binnen onze macht liggen. 

3. Oefeningen en praktijken

Stoïcijnen, zowel klassiek als modern, maken gebruik van verschillende mentale oefeningen om hun filosofie in de praktijk te brengen. Denk hierbij aan het dagelijks reflecteren op de eigen daden (avondmeditatie of het bijhouden van een dagboek), het memento mori (gedachte aan de dood), en het visualiseren van mogelijke tegenslagen (premeditatio malorum). Deze oefeningen zijn bedoeld om de geest voor te bereiden op moeilijkheden en om veerkracht te ontwikkelen.

De belangrijkste verschillen:

1. Religieuze en kosmologische opvattingen

Een van de grootste verschillen tussen klassiek en modern stoïcisme ligt in hun opvattingen over religie en kosmologie. Klassieke stoïcijnen geloofden in een goddelijke rede (logos) die het universum doordringt en het lot bepaalt. Ze zagen de wereld als een bewust georganiseerd geheel, waarin alles volgens een kosmisch plan gebeurt. Modern stoïcisme daarentegen heeft deze metafysische elementen grotendeels losgelaten en richt zich meer op een seculiere interpretatie van de stoïcijnse ethiek. Moderne stoïcijnen gebruiken de filosofie vaak zonder de religieuze onderbouwing, waardoor het toegankelijker wordt voor een breder publiek. Dat neemt niet weg dat ook modern stoïcisme prima te verenigen valt met een meer spirituele levenshouding.

2. Context en toepassingen

De context waarin het klassieke en moderne stoïcisme wordt toegepast, verschilt aanzienlijk. De klassieke stoïcijnen leefden in een tijd van politieke instabiliteit, slavernij en persoonlijke onzekerheid, wat hun filosofie vormgaf. Moderne stoïcijnen passen de principes van het stoïcisme toe in een heel andere wereld, gekenmerkt door technologische vooruitgang, globalisering, klimaatverandering en gedestabiliseerde moderne democratieën die onder de invloed van het populisme dreigen om te vallen. Er zijn belangrijke overeenkomsten, maar genoeg verschillen om de nodige veranderingen te rechtvaardigen. Dit betekent dat sommige klassieke stoïcijnse adviezen moeten worden aangepast of heroverwogen om relevant te blijven voor de uitdagingen van vandaag. De klassieke stoïcijnen hadden te maken met andere uitdagingen en kansen. Moderne stoïcijnen passen de filosofie aan op de huidige tijd, bijvoorbeeld door de nadruk te leggen op zaken als stress management en mentale gezondheid.

3. Pragmatische benadering

Modern stoïcisme wordt vaak gezien als pragmatischer en meer gericht op zelfhulp dan het klassieke stoïcisme. Terwijl de klassieke stoïcijnen filosofie beschouwden als een manier van leven en een pad naar wijsheid, zien veel moderne beoefenaars het stoïcisme als een set tools of technieken om beter om te gaan met stress, werkdruk en andere alledaagse problemen. Deze praktische benadering maakt het stoïcisme aantrekkelijk voor mensen die op zoek zijn naar manieren om hun persoonlijke en professionele leven te verbeteren. Hoewel de kernwaarden hetzelfde zijn, is de focus binnen het stoïcisme verschoven. Moderne stoïcijnen leggen bijvoorbeeld soms meer nadruk op praktische toepassingen, zoals het verbeteren van relaties of het omgaan met tegenslagen. Dit betekent overigens niet dat het moderne stoïcisme desgewenst niet ook als een volwaardige filosofische levenshouding kan worden doorleefd. En eerlijk gezegd ben ik daar persoonlijk een groot voorstander van.

4. Wetenschappelijke integratie

Modern stoïcisme integreert moderne wetenschappelijke inzichten, met name uit de psychologie, om zijn leerstellingen te ondersteunen. Dit is niet in tegenspraak met het klassieke stoïcisme, maar noodgedwongen was deze bijna uitsluitend op filosofische en rationele gronden gebaseerd. Moderne stoïcijnen verwijzen dan ook regelmatig naar onderzoek in mindfulness en cognitieve gedragstherapie (CGT), dat eigenlijk al gebaseerd is op stoïcijnse principes, om hun filosofie te versterken en aan te passen aan de huidige tijd.

Zowel het klassieke als het moderne stoïcisme delen dus een diepe toewijding aan virtuoze principes en het streven naar een goed leven door het beheersen van emoties en rationeel handelen. Toch zijn er ook belangrijke verschillen, vooral wat betreft religieuze opvattingen, de toepassing van de filosofie in verschillende contexten, en door de integratie van nieuwe wetenschappelijke inzichten. Het moderne stoïcisme is een evolutie van de klassieke leer, aangepast aan nieuwe inzichten en de uitdagingen en behoeften van de hedendaagse wereld, terwijl het trouw blijft aan de kernwaarden die deze filosofie al meer dan twee millennia relevant houden. Het mooie is dat een dergelijke evolutie van de leer volledig in overeenstemming is met het klassieke stoïcijnse principe dat die leer altijd aangepast moet worden als nieuwe inzichten daar aanleiding toe geven.

Musturbation en de staf van Hermes

 Als u de sociale media en reclame moet geloven, leven we in een wereld van winnaars. Verliezers bestaan niet of hebben hun tegenslag volledig aan zichzelf te wijten. Deze cultuur van wilskracht, hard werken en ambitie maakt het zo verdomd moeilijk om te accepteren dat de werkelijkheid niet zo in elkaar steekt. Sterker nog, in onze wereld van ‘jonge’, mooie, dynamische en vooral ambitieuze mensen is het ondenkbaar en zelfs een taboe om te verkondigen dat het zo niet werkt. Als u maar hard genoeg uw best doet, dan gaat alles u toch voor de wind? Het voelt zwak en u voelt zich een enorme loser als de dingen niet zo lopen als u wilt. Als u mislukt is dat uw eigen schuld. U hebt gewoon niet hard genoeg uw best gedaan.

De stoïcijnse psycholoog en grondlegger van de cognitieve gedragstherapie Albert Ellis noemde dit ‘musturbation’. De foutieve en schadelijke overtuiging dat de dingen moeten (must) gaan zoals u wilt dat ze gaan. In tegenstelling tot masturbatie is musturbation niet leuk en wel degelijk schadelijk voor uw gezondheid. ‘Musturbation’ weerhoudt u ervan om de dingen te zien zoals ze werkelijk zijn. Het geeft u een onrealistische fata morgana van de wereld die telkens weer tot nieuwe teleurstellingen aanleiding geeft. Het ergste is dat u niet met de werkelijkheid aan de slag gaat zoals die echt is. Of die nu leuk is of juist heel vervelend.

Wat u ook verteld wordt, u kunt niet alles bereiken wat u maar wilt. U heeft nu eenmaal niet overal aanleg voor en zelfs als u ergens wel aanleg voor hebt, bestaan er nog omstandigheden die u ervan kunnen weerhouden om uw doelstellingen ook echt te behalen. Hoe hard u ook uw best doet, het is niet waar dat u alles bereiken kunt wat u maar wilt. U kunt niet alles. Er gebeuren nu eenmaal vervelende dingen, het is niet altijd zonnig, soms regent en stormt het, ongelukken en ziektes kunnen iedereen overkomen, mensen kunnen u moedwillig tegenwerken, grof en soms zelfs kwaadaardig zijn. Kortom: u bent niet perfect en ‘shit happens’. Het is zinloos om u hiertegen te verzetten. Dat kost alleen maar energie en levert een hoop ergernis en verdriet op, zonder dat er ook maar iets in de wereld door verandert. De enige remedie hiertegen is acceptatie of nog beter: ‘amor fati’. De Yoda van de klassieke wereld Epictetus zei het als volgt: ‘probeer niet alles volgens je wil te laten gebeuren, maar laat het gebeuren zoals het komt’. De stoïcijnen noemden dit de kunst van ‘apatheia’, de kunst van berusting en acceptatie. De Romeinse dichter Horatius schreef: ‘feras non culpes quod vitari non potest’, ‘wat niet genezen kan worden, moet doorstaan worden’.

Zoals we in de vorige blog zagen is de term ‘amor fati' eigenlijk afkomstig van Nietzsche: 'Heb datgene lief wat noodzakelijk is’ was zijn motto en dat had zomaar ook het motto van de stoïcijnen geweest kunnen zijn. Het begint ermee dat u accepteert wat het noodlot op uw pad brengt. U hoeft het niet meteen leuk te vinden, maar u zal het er wel mee moeten doen. De werkelijkheid is het materiaal waar u mee aan de slag moet of u het nu wilt of niet. Zeno gebruikte een metafoor om dit te beschrijven. Je bent als een aan een kar vastgebonden hond. Je wordt meegetrokken waar die kar ook naartoe gaat. Je kunt je verzetten en naar links of naar rechts trekken of je hakken in het zand zetten, maar meegesleurd wordt je uiteindelijk toch. Die hond zou het een stuk prettiger hebben als hij in plaats van zich te verzetten met de kar mee zou gaan lopen. Misschien kom je onderweg nog wel wat interessante dingen tegen die wel binnen je bereik liggen.

Maar ‘amor fati’ gaat verder dan alleen maar accepteren wat u overkomt. Zoals u weet zijn externe gebeurtenissen onbelangrijk voor een virtuoos leven. Dat betekent echter niet dat u er koud en ongeïnteresseerd tegenover hoeft te staan. Sommige externe gebeurtenissen vallen te prefereren boven andere, maar ook de minder prettige gebeurtenissen en dingen kunnen met een zekere vreugde worden verwelkomd. Een stoïcijn wil in overeenstemming met de universele natuur leven en zal dan ook alles wat die universele natuur op zijn pad brengt blijmoedig aanvaarden. Hij zal ze niet alleen aanvaarden, maar zal zelfs willen dat ze gebeuren. Ze zijn immers afkomstig van de universele natuur en onontkoombaar. En dat geldt, hoe gek het ook klinkt, ook voor de vervelendste dingen.

Het blijft normaal om er de voorkeur aan te geven dat alles op een voor u gunstige manier verloopt. Ook als stoïcijn moet u daarom zeker uw uiterste best blijven doen om de dingen, ijs en weder dienende, uw kant te laten opvallen. U mag het zich echter niet aantrekken als dat niet altijd, of misschien zelfs wel nooit, lukt. U moet accepteren dat u het verleden niet kunt veranderen en dat u over de toekomst hoe u ook uw best doet, maar een heel beperkte invloed kunt uitoefenen. Die acceptatie is al moeilijk genoeg, maar de stoïcijnen gaan, zoals we zagen, zelfs nog een stap verder en verwachten met hun ‘amor fati’ van hun leerlingen niets minder dan dat ze van de slechte dingen die hen overkomen houden. Om de ronduit slechte dingen die er zo nu en dan met u, andere mensen en de wereld gebeuren ook echt te willen is andere koek. De stoïcijnse techniek van de staf van Hermes kan u hierbij helpen.

Bij deze techniek probeert u vanaf nu iedere tegenslag, ieder obstakel dat u belemmert bij het bereiken van uw doelen, te beschouwen als een kans. U moet obstakels en tegenslagen gaan zien als een mogelijkheid om uw karakter te trainen. De staf van Hermes is een methode die de stoïcijnen aanraden om te helpen een vervelende situatie minder vervelend te laten worden. Volgens de mythe kon de god Hermes door met zijn staf voorwerpen aan te raken die voorwerpen in goud veranderen. Een techniek waar de alchemisten eeuwenlang tevergeefs naar gezocht hebben, zonder te weten dat de stoïcijnen al eeuwen eerder hadden ontdekt hoe ze dingen in goud konden veranderen. 

Alles wat u als stoïcijn onderneemt, onderneemt u onder de voorwaarde dat er niets tussenkomt. De techniek van het zogenaamde stoïcijnse voorbehoud. Dit voorbehoud spoort u aan om bij al uw plannen rekening te houden met onvoorziene omstandigheden en in uw achterhoofd te houden dat het ook zou kunnen mislukken. U bent niet van plan iets te gaan bereiken. Nee, u bent van plan uw best te doen om iets te bereiken. Maar de stoïcijnen gingen zelfs nog een stap verder. Ze zagen in ieder obstakel een mogelijkheid om hun virtuositeit te oefenen. Ze veranderden een tegenslag op die manier in een kans. Laten we er eens een heel herkenbaar en alledaags voorbeeld bijhalen.

U heeft een belangrijke afspraak, maar er staat een lange file waardoor u te laat komt. U stapte in uw auto om naar de afspraak te gaan, maar had daar al van te voren het voorbehoud bij gemaakt dat er niets zou gebeuren dat u zou belemmeren om ook echt op tijd te komen. U had zich er alleen maar aan verbonden om uw best te doen om op tijd op de afspraak te verschijnen. U bent ruim op tijd vertrokken en heeft de fileberichten gecontroleerd, maar er is een vrachtwagen geschaard en u komt toch nog in een onverwachte file terecht. Er zit geen beweging in de lange rij auto’s voor u. Geen twijfel mogelijk, u zult te laat komen. U kunt tevreden zijn, u heeft alles in uw macht gedaan om op tijd te komen. 'Hoe zo tevreden’ zult u uitroepen, ‘ik kom te laat'. Een stoïcijn zal u vertellen dat u ondanks de tegenslag er toch in geslaagd bent om te bereiken wat u wilde, namelijk uw best doen om op tijd te komen. Niets aan de hand dus, het stoïcijnse voorbehoud redt u van onnodige ergernis. Maar nu doet zich zelfs nog een andere gelegenheid voor om te bewijzen dat u een echte stoïcijn aan het worden bent.

De file biedt u namelijk de mogelijkheid om andere stoïcijnse vaardigheden te oefenen. De file is iets wat buiten uw controle ligt, er is dus geen enkele reden om u druk te maken over de vertraging die u oploopt. Het obstakel van de file is zelfs een prachtige gelegenheid om uw stoïcijnse gelijkmoedigheid te trainen. U kunt laten zien dat u geen slaaf van uw verlangens bent en dat de dingen waar u geen controle over hebt u koud laten. De vertraging doet u niets, u blijft geduldig wachten tot de file zich weer oplost en hebt in die tijd ook nog eens uw stoïcijnse vaardigheden geoefend. Hoe vaker u uw gelijkmoedigheid kunt trainen, hoe sterker die karaktereigenschap wordt. De staf van Hermes heeft de tegenslag zo in een gouden kans om u te bewijzen veranderd.

U kunt zich zelfs verbeelden dat het universum expres allerlei uitdagingen op uw pad brengt om u zo de gelegenheid te geven om te kunnen groeien. In de oudheid dachten sommige stoïcijnen dit trouwens echt. In hun ogen is het universum een bewustzijn, een deel van dat bewustzijn is het eerder genoemde ‘hegemonikon’ van de mens. Dit bewuste universum wil dat het menselijk ‘hegemonikon’ zich ontplooit en perfectioneert en biedt het daarom allerlei problemen en levenslessen aan. Door te leren daar op een virtuoze manier mee om te gaan perfectioneert een individu zijn eigen karakter (hegemonikon) en daarmee, indirect, ook het bewustzijn van het universum zelf. Dit gaat mij als moderne stoïcijn te ver, maar misschien dat het u wel kan helpen om allerlei tegenslag beter te kunnen aanvaarden. Hoe u hier ook in staat het neemt niet weg dat de staf van Hermes u kan helpen een vervelende situatie een beetje nut te geven en zo minder vervelend te maken. De staf van Hermes verandert zo alles wat u op uw levenspad tegenkomt in puur goud.

Amor Fati: Het stoïcijnse liefdeslied voor het lot

 Amor fati, een Latijnse uitdrukking die letterlijk "liefde voor het lot" betekent, is weer een van die centrale concepten in de stoïcijnse filosofie. Dit concept gaat ver en is eigenlijk een beetje raar. Voor een beginnend stoïcijn is amor fati dan ook niet zo makkelijk toe te passen. Dat neemt niet weg dat het zeker de inspanningen waard is om ermee aan de slag te gaan. Het idee van de amor fati is diep geworteld in de gedachte dat u niet alleen uw lot moet accepteren, maar het zelfs moet liefhebben, ongeacht of het u geluk of tegenslag brengt. Het is een houding waarbij u alles wat er in uw leven gebeurt, zowel het goede als het slechte, niet alleen volledig accepteert maar zelfs omarmt. In plaats van te vechten en tegen de stroom in te zwemmen of te klagen over uw omstandigheden, kiest u ervoor om alles wat u overkomt met open armen te ontvangen. Deze benadering vereist een radicale herwaardering van uw houding tegenover de gebeurtenissen in uw leven. Alles behalve makkelijk, maar het is wel een sleutel tot het bereiken van innerlijke vrede en veerkracht.

Zoals we eerder al zagen, benadrukken de stoïcijnen dat veel aspecten van het leven buiten onze controle liggen. Wat we echter wél kunnen controleren, is onze houding en reactie op deze gebeurtenissen. Hier komt de stoïcijnse liefde voor het lot om de hoek kijken. Amor fati gaat verder dan louter acceptatie; het nodigt u uit om alles wat u overkomt, zowel goed als slecht, te omarmen als een noodzakelijk onderdeel van uw bestaan. De filosoof Epictetus, een prominente figuur binnen de stoïcijnse traditie, stelde dat het niet de gebeurtenissen zelf zijn die ons ongelukkig maken, maar onze oordelen over die gebeurtenissen. Marcus Aurelius, de Romeinse keizer en stoïcijnse denker, vatte dit samen in zijn "Meditaties" door te benadrukken dat we in harmonie moeten leven met de natuur en de loop der dingen moeten accepteren.

Friedrich Nietzsche, hoewel geen stoïcijn, was diep beïnvloed door deze gedachte. Hij populariseerde de term amor fati in de moderne filosofie door te suggereren dat een waarlijk groot persoon niet alleen zijn lot accepteert, maar er een affirmatieve houding tegenover heeft. Voor Nietzsche was amor fati een manier om het leven in al zijn aspecten te omarmen, inclusief het lijden en de moeilijkheden.

Maar moeten we dan zo maar alles wat ons overkomt accepteren? Moeten we bij een tegenslag onze plannen meteen laten varen en direct zeggen dat we accepteren wat ons overkomt? Maakt dat een stoïcijn niet tot een doetje die alles maar over zich heen laat komen? Een fatalist die zielig in een hoekje blijft zitten om de slagen van het lot te incasseren. Dat zou u kunnen denken, maar toch waren stoïcijnen allesbehalve passieve figuren die over zich heen lieten lopen. Het waren politici, zakenlui, opstandige en controversiële critici die midden in de maatschappij stonden en zich niet zomaar opzij lieten zetten. Ze lieten zich niet door een enkele tegenslag uit het veld slaan. Ook een modern stoïcijn zal actie ondernemen om de dingen die hem na aan het hart liggen te veranderen. Hoe valt dat met het accepteren van alles wat er gebeurt te rijmen?

De meeste mensen proberen rijk, gezond, populair en machtig te worden. Ze verlangen intens naar mooie en dure spullen, een aantrekkelijke partner en lekker eten. Tegelijkertijd zijn ze bang om ziek te worden, hun baan te verliezen of bedrogen te worden door die mooie partner. Als de werkelijkheid zich tegen hun verlangens keert en hun ergste angsten uitkomen, worden ze kwaad en verdrietig. Ze verspillen hun energie aan ach en wee roepen over feiten waar ze toch niets meer aan kunnen veranderen. In de ogen van de stoïcijnen gaat dit allemaal om onbelangrijke dingen die geen enkele rol spelen bij het verkrijgen van een virtuoos leven. Het is misschien wel rationeel en natuurlijk om te proberen ze te verkrijgen en zelfs om er je best voor te doen, maar het gaat wel om dingen waar we geen of nauwelijks controle over hebben. Dus om dingen die de potentie hebben om ons ons behoorlijk ellendig te laten voelen als we er niet in zouden slagen ze te veroveren of te vermijden. Als je niet krijgt waar je intens naar verlangt, voel je je ellendig. Als je vervalt in de dingen die je tot elke prijs probeert te vermijden, voel je je zo mogelijk nog ellendiger. Een volkomen onnodig gevoel, dat maar beter vermeden kan worden. De stoïcijnen hadden daar een aantal bijzonder effectieve technieken voor. Zoals dus de techniek van de ‘amor fati’.

Allemaal mooi en aardig, maar wat betekent dit nu in de praktijk, wat kunt ermee in uw dagelijkse leven? Laten we eens kijken naar de praktische consequenties van een houding van amor fati:

1. Acceptatie van het onvermijdelijke: Stoïcijnen begrijpen dat veel dingen in het leven buiten onze controle liggen. In plaats van deze omstandigheden te weerstaan ​​of te betreuren, moedigt amor fati u aan ze te accepteren zoals ze zijn. Door te erkennen dat niet alles in uw macht ligt, kunt u stress en angst verminderen. Amor fati moedigt u aan om u niet te verzetten tegen het onvermijdelijke, maar er vrede mee te hebben. Het gaat erom alle ervaringen, zowel positief als negatief, zonder oordeel te aanvaarden. Dit betekent niet dat u u neerlegt bij uw situatie, maar wel dat u er actief voor kiest om er niet tegen te vechten. Focus op het huidige moment: Door u op het heden te concentreren, kunt u de schoonheid en kansen in elke situatie waarderen, ongeacht de uitdagingen ervan.

2. Verantwoordelijkheid: Door uw lot te omarmen, neemt u de volledige verantwoordelijkheid voor uw leven. U realiseert zich dat uw eigen keuzes en daden hebben bijgedragen aan de situatie waarin u zich bevindt. Door alles wat op uw pad komt te zien als een geschenk, ontwikkelen we een diepere dankbaarheid. Zelfs uitdagingen en tegenslagen kunnen worden gezien als kansen voor groei en zelfverbetering.

3. Levenskunst: Amor fati is meer dan een filosofische doctrine; het is een manier van leven. Het cultiveren van een liefdevolle houding ten opzichte van het lot kan u helpen om een voller en rijker leven te leiden, vrij van spijt en weerstand. Door innerlijke vrede te cultiveren omarmt u uw lot wat leidt tot een gevoel van rust en veerkracht, omdat het u bevrijdt van de angst en stress die gepaard gaat met wensen dat alles anders was.

Het toepassen van amor fati in het dagelijks leven vereist behoorlijk wat oefening en bewustzijn. Het begint met het veranderen van onze mindset en het ontwikkelen van een positieve houding ten opzichte van alles wat ons overkomt. Hier zijn enkele stappen die u kunnen helpen om amor fati te integreren in uw leven:

- Reflectie: Neem regelmatig de tijd om na te denken over de gebeurtenissen in uw leven en hoe u erop hebt gereageerd. Stel uzelf de vraag of u ze met acceptatie en liefde hebt benaderd. Schrijf regelmatig in een dagboek over uw ervaringen. Dit kan u helpen om uw gedachten te ordenen en patronen te herkennen.

- Mindfulness: Door mindfulness en meditatie te beoefenen kunt u uw bewustzijn vergroten van uw reacties en emoties. U kunt leren uw gedachten en gevoelens te observeren zonder ze te beoordelen. Dit kan u helpen om bewuster te kiezen hoe u reageert op tegenslagen.

- Dankbaarheidsoefeningen: Begin of eindig uw dag met het opschrijven of bedenken van dingen waarvoor u dankbaar bent, inclusief de uitdagingen die u hebt overwonnen.

- Persoonlijke groei: Uitdagingen en moeilijkheden kunnen worden gezien als kansen voor groei en leren. Door het lot lief te hebben, kunnen stoïcijnen kracht, wijsheid en karakter ontwikkelen.

In wezen gaat amor fati over het vinden van vrede en een doel in wat het leven u ook brengt. Het gaat niet over het passief accepteren van alles, maar over het actief kiezen om betekenis en waarde te vinden in elke ervaring. Amor fati is dus een krachtige filosofie die u uitnodigt om een liefdevolle en accepterende houding ten opzichte van het leven te cultiveren. Het leert u dat ware vrijheid en geluk te vinden zijn in de acceptatie en liefde voor uw lot, wat het ook mag brengen. Door amor fati te omarmen, kunt u een veerkrachtiger, dankbaarder en meer vervuld leven leiden.

Leven in harmonie: natuur, noodlot en het stoïcijnse pad

 De natuur en het noodlot spelen een belangrijke rol in het stoïcijnse filosofische systeem. De stoïcijnen hadden specifieke opvattingen over de natuur (physis) en het noodlot (heimarmene) die een uniek perspectief op de relatie tussen natuur en lot bieden. Het begrijpen van deze verbinding is de sleutel tot het bereiken van de rust en innerlijke vrede die centraal staan ​​in het stoïcijnse denken. Het begrip ‘natuur’ omvat voor hen trouwens heel wat meer dan de biologische natuur alleen. Voor de stoïcijnen is de natuur (physis) alles wat er bestaat, het volledige spectrum aan materie, energie, ruimte en tijd. Het vormt een onderling verbonden en rationele orde die het universum bestuurt. Deze orde, soms ook wel logos genoemd, omvat alles, van de beweging van planeten, het trillen van elementaire deeltjes tot menselijk gedrag. Het zijn de patronen waarlangs de werkelijkheid zich ontplooit, de natuurwetten en regelmaat in alles wat er gebeurt. Dit is het rationele principe dat het universum ordent en beheerst.

Het lot is voor de stoïcijnen de onvermijdelijke keten van oorzaak en gevolg binnen dit grootse ontwerp van de natuur. Het zijn de patronen die ten grondslag liggen aan alles wat er gebeurt. Het lot wordt daarbij gezien als de manifestatie van de natuur in actie. Het vertegenwoordigt de ontvouwing van de natuurwetten in de loop van de tijd. Logos is een breder concept dat het rationele, organiserende principe van het hele universum zelf omvat. Het lot is specifieker en verwijst naar de feitelijke gang van zaken en de manier waarop de logos zich in de loop van de tijd ontvouwt. Logos kan zo worden gezien als de blauwdruk, de achterliggende patronen of de rationele oorzaak achter alles. Terwijl het lot de uitvoering van deze blauwdruk is, de feitelijke opeenvolging van gebeurtenissen bepaald door de rationele orde van de logos. De logos is het plan en het lot is wat er werkelijk gebeurt. Logos is daarmee dat wat mensen proberen te begrijpen en waarmee ze zich op één lijn proberen te brengen om virtuoos te leven. Het lot is wat mensen moeten accepteren en verdragen als onderdeel van hun bestaan, in het besef dat dit wordt beheerst door het rationele principe van de logos.

De natuur is volgens de stoïcijnen volledig rationeel. Daarmee bedoelen ze dat alles verloopt volgens bepaalde universele wetmatigheden (de logos) en dat alles in de natuur daardoor met elkaar verbonden is. Stel u het universum voor als een enorm tapijt dat wordt geweven. Elke draad, elke gebeurtenis wordt bepaald door de reeds vastgelegde draden. Deze onderlinge verbondenheid is het lot, de onvermijdelijke ontvouwing en kristallisering van de natuurlijke orde. Het duidt de onvermijdelijkheid aan van gebeurtenissen en uitkomsten, geleid door de rationele structuur van het universum (logos). Voor de stoïcijnen is het begrijpen en accepteren van het lot cruciaal voor het bereiken van rust en wijsheid. Het hoogste goed eudaimonia of geluk, kan slechts bereikt worden door te leven in overeenstemming met de natuur. Dit betekent leven volgens rede en virtuositeit.

Hieruit volgt dat stoïcijnen geloven dat alles wat gebeurt, noodzakelijk gebeurt door een reeks van oorzaken en gevolgen die door de natuurwetten zijn vastgesteld. Bij de oude stoïcijnen wordt het noodlot gezien als een manifestatie van de goddelijke logos, wat betekent dat alles wat gebeurt, uiteindelijk goed en rationeel is, zelfs als het op het eerste gezicht niet zo lijkt. Volgens de oude stoïcijnen is de natuur een godheid die een plan heeft en daarmee het beste met de mensheid voor heeft. Dit is een van die dingen die in het moderne stoïcisme zijn komen te vervallen. Moderne stoïcijnen zien de natuur als iets dat onverschillig staat ten opzichte van het menselijk bedrijf. Een belangrijk ethisch gevolg van dit gedachtegoed is het accepteren van het noodlot. Omdat alles volgens de natuurwetten gebeurt en er toch niets aan veranderd kan worden, moet men gebeurtenissen accepteren en er het beste van maken. Door te begrijpen en te accepteren dat alles volgens de natuur en het noodlot verloopt, kunnen mensen in harmonie met het universum leven.

Let wel, acceptatie is iets anders dan apathie. Stoïcisme pleit absoluut niet voor apathie. Denk hierbij aan de trichotomie van de controle. De stoïcijnen moedigen u aan om alleen de dingen waar u geen controle over hebt te accepteren. U kunt doelen nastreven en keuzes maken, maar zonder vast te houden aan de gewenste uitkomsten. Ga er niet vanuit dat u alles wat u wilt ook zult krijgen. U kunt uw best doen, maar hebt geen absolute controle over de uitkomst. Door het lot te accepteren, kunt u uw energie richten op datgene waar u wel controle over hebt: uw eigen karakter en uw daden. Laat er verder maar gebeuren wat er gebeurt. U kunt er toch niets aan veranderen.

Hoewel de bredere loop van de gebeurtenissen vastligt, kunnen mensen wel degelijk controle hebben over hun interne wereld: hun gedachten, emoties, oordelen en handelingen. Die controle betekent overigens niet dat ze ooit de volledige controle over de uitkomst zullen krijgen. Dit is waar virtuositeit om de hoek komt kijken. Door virtuoos te leven en te handelen in overeenstemming met de rede en de principes van de natuur, kunt u vrede en vervulling vinden, zelfs te midden van externe omstandigheden waar u geen controle over heeft. De sleutel tot stoïcijnse rust ligt in het afstemmen op de natuurlijke gang van zaken. Door de onderlinge verbondenheid van alle dingen te begrijpen en het onvermijdelijke te accepteren, kunnen we met gratie en veerkracht de uitdagingen van het leven aan. Onze focus verschuift van externe verlangens naar interne virtuositeit, waardoor een gevoel van innerlijke vrede wordt bevorderd, ongeacht externe omstandigheden.

Het stoïcisme ontkent niet dat het leven vaak bestaat ​​uit uitdagingen en ontberingen. Door echter de aard van het lot te begrijpen en ons op één lijn te brengen met de natuurlijke orde, kunnen we de kracht vinden om door de stormen van het leven te navigeren en een virtuoos, vervullend bestaan ​​te leiden. Het stoïcisme gaat verder dan het alleen accepteren van wat het lot ons toewerpt, het verlangt dat we ons lot omarmen. Dat omarmen noemen de stoïcijnen Amor fati, en dat wordt het onderwerp van de volgende blog.

Virtuositeit: het stoïcijnse perspectief op geluk

 De zoektocht naar geluk is een eeuwenoud thema dat filosofen, denkers en gewone mensen door de eeuwen heen heeft beziggehouden. Een van de meest invloedrijke benaderingen komt van de stoïcijnen, centraal in hun filosofie staat het concept van virtuositeit, of deugd, als de sleutel tot werkelijk geluk.

De stoïcijnse filosofie draait om het ontwikkelen van een innerlijke rust en onverstoorbaarheid te midden van de wisselvalligheden van het leven. De oude stoïcijnen geloofden dat de wereld wordt bestuurd door een goddelijke rede (logos) en dat alles wat gebeurt een natuurlijk onderdeel is van een groter, rationeel plan. Binnen deze kosmische orde kunnen we geen controle uitoefenen over externe gebeurtenissen, maar wel over onze eigen reacties daarop. Moderne stoïcijnen staan wat kritischer ten opzichte van de vermeende goddelijkheid van die logos, maar ook de oude stoïcijnen noemden die ‘god’ vaker gewoon de ‘natuur’ of de ‘natuurwetten’. Net als veel oude stoïcijnen beschouwen de meeste moderne stoïcijnen de logos of natuurlijke rede als het geheel van natuurwetten die de gang van zaken in het universum ‘bestuurt’.

Stoïcijnen streven ernaar om hun leven in overeenstemming met de natuur te leiden. Een leven in overeenstemming met de logos, met de manier waarop de werkelijkheid in elkaar steekt. Dit is wat ze een virtuoos leven noemen. De Stoïcijnen verwijzen met "virtus" (de Latijnse term) of  "arete" (de Griekse term)  naar een concept dat het beste kan worden vertaald als "excellentie" Het verwijst naar het hoogste niveau van perfectie dat een mens kan bereiken. Het is een continu streven naar zelfverbetering en persoonlijke groei. Het is een dynamisch proces dat nooit volledig wordt voltooid, maar altijd een doel blijft om na te streven. In de ogen van een stoïcijn bent u dan ook virtuoos op het moment dat u optimaal gebruik maakt van de eigenschappen en talenten die u van nature bezit. Virtuositeit is daarmee de kernwaarde en het hoofddoel van een stoïcijn. Volgens de stoïcijnen is de sleutel tot geluk het leven in overeenstemming met de natuur en de rede, wat betekent dat u moet streven naar virtuositeit of aretè. 

Voor de stoïcijnen is geluk daarom dan ook geen emotionele toestand, maar een toestand van leven in overeenstemming met de rede en de natuur. Virtuositeit stelt individuen in staat hun daden af ​​te stemmen op hun rationele begrip van de wereld, waardoor innerlijke vrede en tevredenheid worden bereikt. Virtuositeit is het hoogste goed en de enige ware bron van geluk. In een eerdere paragraaf kwamen de hoofddeugden wijsheid, moed, rechtvaardigheid en zelfbeheersing al tegen. Deze deugden leiden tot eudaimonia, een staat van welbevinden en vervulling die voortkomt uit het leven volgens onze hoogste natuur.

1. Wijsheid: Deze deugd omvat het juiste begrip van de wereld en het vermogen om goede oordelen te vellen. Wijsheid stelt individuen in staat onderscheid te maken tussen wat binnen hun controle ligt en wat niet, wat leidt tot rust door zich te concentreren op interne toestanden in plaats van op externe omstandigheden.

2. Moed: Moed stelt u in staat om uitdagingen en tegenslagen met veerkracht het hoofd te bieden. Het is de kracht om juist te handelen als er sprake is van angst of moeilijkheden, waarbij uw integriteit en morele principes behouden blijven.

3. Rechtvaardigheid: Deze deugd vertegenwoordigt eerlijkheid en het vermogen om anderen met respect en gelijkheid te behandelen. Rechtvaardigheid gaat over het handhaven van de harmonie in sociale relaties en het bijdragen aan het algemeen welzijn.

4. Matigheid: Matigheid is zelfbeheersing en gematigdheid. Het stelt u in staat verlangens en impulsen te beheersen en ervoor te zorgen dat uw verlangens en angsten u niet belemmeren in het leiden van een virtuoos leven.

In tegenstelling tot veel moderne opvattingen waarin geluk vaak afhankelijk is van externe omstandigheden zoals rijkdom, succes of relaties, benadrukken de stoïcijnen dat werkelijk geluk intern en onafhankelijk van dergelijke factoren is. Het is eerder de ontwikkeling van persoonlijke uitmuntendheid en moreel karakter die tot een vervullend en sereen leven leiden. Epictetus, een prominente stoïcijnse filosoof, stelde: "Het zijn niet de dingen zelf die ons van streek maken, maar onze oordelen over die dingen." Door onze percepties en oordelen te beheersen, kunnen we een staat van innerlijke vrede bereiken, ongeacht de externe omstandigheden.

Het stoïcijnse concept van virtuositeit blijft vandaag de dag relevant als leidraad voor het bereiken van geluk en vervulling in een vaak chaotische en onvoorspelbare wereld. Moderne interpretaties van het stoïcisme leggen de nadruk op praktische strategieën voor het ontwikkelen van deugd en het omgaan met stress en tegenspoed. Laten we een paar van die strategieën die de stoïcijnse filosofie biedt om virtuositeit en daarmee geluk te cultiveren eens wat beter bekijken:

1.Negatieve visualisatie: Uzelf voorbereiden op mogelijke tegenslagen en oefenen hoe u erop kunt reageren. Dit houdt in dat u zich regelmatig de mogelijkheid voorstelt van verlies en tegenslag. Dit helpt om waardering te ontwikkelen voor wat u hebt en om veerkracht op te bouwen tegenover mogelijke toekomstige tegenslagen. 

2. Trichotomie van controle: Het onderscheid maken tussen wat binnen uw controle ligt en wat niet. Door alleen energie te besteden aan zaken waar u invloed op heeft, kunt u zich beschermen tegen onnodige zorgen en frustraties. Het stoïcisme leert dat dingen die buiten uw controle liggen – zoals rijkdom, gezondheid en sociale status – onverschillig staan ​​tegenover geluk. Het gaat erom hoe u op deze externe factoren reageert. Virtuositeit houdt in dat je je concentreert op je interne toestand en reacties, die je zelf kunt beheersen.

3. Contemplatie: Kritisch nadenken over uw eigen gedachten, overtuigingen en waarden. Praktijken zoals mindfulness en reflectieve journaling kunnen u helpen een groter zelfbewustzijn en een rationele controle over uw gedachten en daden te ontwikkelen. Dagelijkse zelfreflectie helpt om bewust te blijven van uw handelingen en gedachten, en om deze te toetsen aan de stoïcijnse deugden.

4. Stoïcijnse meditatie: Oefeningen om uw geest te kalmeren en u te concentreren op het heden. Mindfulness en boeddhistische aandoende meditaties kunnen u hierbij ondersteunen.

Hoewel de stoïcijnse filosofie duizenden jaren oud is, blijft haar boodschap relevant in de moderne wereld. In een tijdperk van constante verandering en onzekerheid kunnen de principes van stoïcisme helpen om een gevoel van stabiliteit en innerlijke vrede te vinden. Door de focus te verleggen van externe omstandigheden naar interne deugden, biedt het stoïcisme een krachtige benadering om een vervuld en gelukkig leven te leiden. Het stoïcijnse perspectief op geluk benadrukt dat ware tevredenheid voortkomt uit het cultiveren van virtuositeit en het leven in overeenstemming met de natuur en de rede. Door u te concentreren op wat binnen uw controle ligt en te streven naar innerlijke deugd, kunt u een staat van eudaimonia bereiken, onafhankelijk van de grillen van het lot. Deze tijdloze wijsheid biedt een waardevolle leidraad voor iedereen die op zoek is naar duurzaam geluk en vervulling.