Als je het aantal volgers van dit blog als maatstaf neemt
zou je het niet denken, maar er lijkt echt een soort wederopleving plaats te
vinden van de antieke filosofie van het stoïcisme. Met de opkomst van het christendom
lijkt er een einde te zijn gekomen aan het stoïcisme. Maar het stoïcisme is met
het einde van het Romeinse Rijk niet zomaar van de aardbodem verdwenen. Al dan
niet in het verborgene bleef deze filosofie door de eeuwen heen zijn aanhangers
houden. Vooral Seneca bleef populair. Alleen al omdat hij in het Latijn schreef
terwijl de geschriften van Epictetus en Marcus Aurelius in het Grieks waren
geschreven. Een taal die in de Middeleeuwen zo goed als vergeten was geraakt.
Op de achtergrond bleef de stoïcijnse filosofie echter
steeds invloed uitoefenen op de manier waarop zowel beroepsfilosofen als
verborgen crypto-stoïcijnen hun leven inrichtten. In de moderne tijd lijkt daar
echter een abrupt einde aan te zijn gekomen. Filosofie was nu echt een volledig
theoretische bezigheid geworden, een vooral op de levenspraktijk gerichte
filosofie als het stoïcisme werd daarom als volstrekt oninteressant aangemerkt.
Het stoïcisme werd dan ook nauwelijks meer genoemd en het is tegenwoordig heel
goed mogelijk om een studie filosofie met succes af te ronden zonder ook maar
één stoïcijnse tekst te hebben gelezen.
Aan het eind van de twintigste en het begin van de
eenentwintigste eeuw wordt er echter een kentering zichtbaar. Er ontstaat een
groeiende belangstelling voor de stoïcijnse filosofische traditie. Vreemd
genoeg kwam die hernieuwde belangstelling niet uit de filosofie maar uit de
hoek van de psychologie. Het antieke stoïcisme wordt niet één op één
overgenomen, maar past zich aan aan de moderne tijd en de nieuwe
wetenschappelijke inzichten. Zo zeer dat het weer een nieuwe levende filosofie
is geworden en er zelfs een nieuwe naam voor is opgedoken: het moderne
stoïcisme. Dit om verwarring met het neo-stoïcisme van met name de Nederlandse
filosoof Justus Lipsius (1547-1606) te voorkomen.
Dit modern stoïcisme blijft wel een filosofie en levenskunst
gebaseerd op het gedachtegoed van het antieke stoïcisme, maar neemt actief
nieuwe inzichten in zijn leer op. Dit past trouwens uitstekend binnen de
klassieke doctrine die er immers van uitging dat er geen vaste doctrine bestaat
en dat de leer continue door nieuwe filosofen en wetenschappers moet worden
aangepast. Op het moment dat eind twintigste-eeuw de Rationeel Emotieve
Gedragstherapie (RET of RETB) van de psycholoog Albert Ellis in zwang raakt groeit
ook de belangstelling voor het stoïcisme. Deze voorloper van de Cognitieve
Gedragstherapie (CBT) van Aaron Beck was sterk beïnvloed door de oude filosofie
van het stoïcisme. Eerder had het stoïcisme ook al invloed uitgeoefend op de
psychotherapie van Paul DuBois en op de logotherapie van Viktor Frankl. Maar
ook in de reguliere filosofie neemt, met mensen als Philippa Foot, Alasdair
MacIntyre en Martha Nussbaum de belangstelling voor de deugdethiek en daarmee ook
voor het stoïcisme toe.
Zoals gezegd baseert het modern stoïcisme zich weliswaar op
de oude filosofie, maar wordt getracht deze aan te passen aan de hand van
nieuwe wetenschappelijke inzichten. Het zijn vooral hedendaagse filosofen als
Lawrence Becker, Massimo Pigliucci, Donald Robertson en in Nederland Miriam van
Rijen die daar een bijdrage aan hebben geleverd. Lawrence Becker heeft in zijn
boek “A New Stoïcism” een gedachte-experiment uitgevoerd waarmee hij probeert
te achterhalen hoe het stoïcisme zich zou hebben ontwikkeld als het tweeduizend
jaar lang een levend filosofisch systeem zou zijn gebleven. Hij komt daarbij
tot de slotsom dat het stoïcisme zich met wat aanpassingen prima staande had
kunnen houden in de moderne filosofische en wetenschappelijke ontwikkelingen. Met
zijn boek “The Philosophy of Cognitive-Behavioural Therapy” heeft Donald Robertson de dwarsverbanden tussen stoïcijnse filosofie en cognitieve gedragstherapie duidelijk gemaakt.
Een van de belangrijkste verschillen tussen het klassieke
stoïcisme en de moderne variant ziet op de manier waarop tegen het universum
wordt aangekeken. Het klassieke stoïcisme ziet het universum als een welwillende
bewuste en rationele entiteit die aan de hand van deterministische natuurwetten
de loop van de geschiedenis bepaalt. Hoewel niet geheel onmogelijk is het
moeilijk een dergelijke beeld van het universum met de moderne
wetenschappelijke inzichten te verzoenen. Een ander verschil zit in het concept
van de ideale stoïcijnse wijze. Volgens het klassieke stoïcisme zou alleen deze
mythische wijze een werkelijke waardevol en gelukkig mens zijn. Alle andere
mensen zouden als dwazen moeten worden aangemerkt. In de ogen van het modern
stoïcisme is het ook voor gewone stervelingen mogelijk om in verschillende
gradaties een waardevol en gelukkig leven te leiden.
Het moderne stoïcisme beleeft niet alleen in de filosofie en
de psychotherapie een comeback ook in het publieke domein wint deze levenskunst
aan invloed. Er bestaat een grote online gemeenschap en verschillende
gerenommeerde filosofen onderhouden een blog of een podcast (zoals
bijvoorbeeld: howtobeastoic
en modernstoicism) Ook bestaan er een
aantal stoïcijnse facebook groepen (bijvoorbeeld: Stoicism, en mijn eigen groep).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten