ZEUS VOLGENS DE STOÏCIJNEN

 

STOÏCIJNEN IN DE SUPERMARKT

Je staat in een winkel in de rij voor de kassa en iemand komt aanlopen en gaat voor je staan. Wat doe je en wat voel je? Je zou kunnen oordelen dat deze situatie slecht is: "Ik stond hier eerder, dus mag ik eerder afrekenen. Ga jij eens achter in de rij staan, idioot! Ik stond hier!". De instemming met jet oordeel dat de situatie slecht is gaat gelijk op met de impuls om kwaad te zijn: als je eenmaal vindt dat dit een slechte, onterechte situatie is waarin kwaadheid past, word je tegelijk en volautomatisch kwaad. Als je niet met het oordeel instemt, zal de emotie zich ook niet voordoen. Als de persoon die net voorbij komt gelopen een medewerker is, die achter de kassa wil gaan zitten, dan gaat niet langer op dat de situatie slecht is. Het oordeel verandert en de emotie blijft uit. Waarom zou je als iemand wel voordringt niet ook kunnen oordelen dat kwaadheid niet gepast is als reactie. Onze oordelen hangen af van de waarnemingen die we doen en van onze interpretatie daarvan.

Emoties zijn menselijks. Iedereen wordt wel eens boos, blij of verliefd. Maar volgens de stoïcijnen zijn die emoties de belangrijkste oorzaak van een ongelukkig leven. Ze brengen de mens in de war en leiden hem juist weg van het geluk. Een emotie is een verkeerd oordeel over wat er gebeurd: wie zich door zijn emotie laat leiden, hecht een irrationele waarde aan dingen die eigenlijk onbelangrijk, 'indifferent' zijn. Volgens de stoïcijnen zijn emoties excessieve rationele impulsen die binnen je macht liggen. Dit betekent dat je volledig verantwoordelijk bent voor je emoties en de handelingen die daaruit volgen.

Het vellen van een oordeel is aan ons en dus is het hebben van emoties ook onze verantwoordelijkheid en iets waarop we controle kunnen uitoefenen doordat een emotie niet meer is dan een bepaalde reactie op een impressie die zich aan ons voordoet. Uit het bovenstaande voorbeeld volgt niet dat je volgens de Stoa maar iedereen moet laten voordringen, maar dat reageren vanuit je emotie (in plaats van op een redelijke manier) niet de beste reactie is en je onnodig ongelukkig maakt. De meeste mensen zullen het er mee eens zijn dat het soms niet verstandig is te reageren vanuit je emoties. De Stoa gaat nog een stap verder. Volgens de stoïcijnen is het in geen enkel geval goed om vanuit je emoties te reageren.

Naast irrationele ongeluk brengende emoties zijn er nog andere positieve emoties. Deze zogenaamde eupatheia zijn 'goede affectieve responsen'. Deze zijn niet excessief en irrationeel, maar het zijn juiste rationele oordelen die in de gegeven situatie passend zijn. Dit zijn impulsen die een stoïcijn wel graag wil hebben. Eupatheia zijn bijvoorbeeld voorzichtigheid, oplettendheid en blijdschap.

Een stoïcijn is vrij van emoties, maar is geen gevoelloos persoon omdat hij in plaats daarvan de eupatheia heeft. Het verschil is dat hij zich niet laat meeslepen door zijn gevoelens, doordat zijn impuls in de juiste mate overeenkomt met de waarde van het object, doordat zijn impuls rationeel gedrag is en doordat hij over de aard van elk object het juiste oordeel vormt. Hij weet wat wel en niet binnen zijn macht ligt.

Nog een stoïcijns gedichtje

Mijn lapje grond is klein, en wat het opbrengt weinig,

maar beide geven mij een diepe rust.

De vrede in mijn hart is werkelijk onbezwaard,

niet vatbaar voor kritiek dat ik niets doe.

Laat anderen maar oorlog voeren en besturen,

en meer van dat soort 'grootse' dingen doen.

Als ik maar anoniem mag blijven, buiten het zicht:

zolang ik leef, ben ik dan eigen baas.

Een stoïcijns gedichtje

Alles verscheurt de tand des tijds, en alles snoeit hij,

alles verplaatst hij, niets blijft ongemoeid.

Rivieren verdrogen, de zee vlucht weg van de kust,

bergen vervallen, toppen storten in.

Kinderspel nog maar! De schitterende hemel

zal ooit door eigen vuur ontvlammen.

De dood eist alles. Sterven is een wet, geen straf.

Onze wereld zal eens niet meer bestaan.