EEN LAAIEND VUUR

Als trouwe lezer van deze blog weet u inmiddels dat stoïcijnen de nadruk leggen op het accepteren van externe dingen en alleen onder voorbehoud handelen. U zou kunnen denken dat stoïcijnen daardoor saaie en nogal passieve grijze muizen zijn. Het tegendeel is echter waar. Veel beroemde stoïcijnen staan juist bekend om hun activisme in de wereld. Het handelen onder voorbehoud betekent niet meer dan dat stoïcijnen de buitenwereld accepteren zoals hij is. Ze zeggen bij alles wat ze doen tegen zich zelf: ‘ik ga dit of dat doen, onder voorwaarde dat niets mij belemmert’.

Stoïcijnen maken weldegelijk grootste plannen en stellen zichzelf, binnen de kaders van hun deugdenlijstje, ambitieuze doelen. Deze zijn van de onbelangrijke onverschillige zaken het meest nastrevenswaardig. Ook de stoïcijnse keizer Marcus Aurelius zegt dat de juiste manier om om te gaan met de wereld het 'onder voorbehoud' hebben van nastrevenswaardige bedoelingen is. En als u dan ondanks al uw inspanningen toch niet krijgt wat u had nagestreefd, zult u zich onmiddellijk op een creatieve en verantwoorde manier aan de nieuwe situatie aanpassen. U zoekt een alternatief, sluit een compromis, of ziet helemaal van uw bedoelingen af. U gebruikt tegenslag als grondslag voor nieuwe plannen. Marcus zei het zo:

“Als ons ‘hegemonikon’ [zelfbewustzijn] goed functioneert dan maakt hij gebruik van alles wat voorhanden is. Hij is immers volkomen vrij en kan alles wat op zijn weg komt gebruiken. Hij zet alle omstandigheden om in iets wat voor hem van nut is. Zoals een vuur alles verteert wat er in geworpen wordt. Een kaarsvlammetje kan makkelijk gedoofd worden, maar wat in een laaiend vuur wordt geworpen dient als brandstof en doet het vuur alleen maar hoger oplaaien”. (Marcus Aurelius, Dagboeken IV-1)

Inderdaad, zoals Marcus zegt, moeten we in ons vermogen om om te gaan met nieuwe ontwikkelingen, vooral na een teleurstelling of mislukking, niet als een 'kaarsvlammetje', maar als een 'laaiend vuur' zijn. Om u daar een beetje bij te helpen geef ik u hieronder een oefening uit mijn 'cursus praktisch stoïcisme'.

Oefening: Handelen onder voorbehoud

U zou voortaan bij alles wat u onderneemt een onderscheid kunnen gaan maken tussen wat u in de externe wereld wilt bereiken, uw bedoeling, en wat u voor uzelf wilt bereiken, uw doeling. In uw interne wereld wilt u uw best doen om uw externe doel te bereiken en niets anders. Het is uw interne doel om alles in het werk te stellen wat redelijkerwijs in uw vermogen ligt om uw externe bedoeling te bereiken. Besef daarbij dat u over het bereiken van uw externe bedoeling maar een heel beperkte invloed kunt uitoefenen, terwijl u over uw interne doel een absolute en onfeilbare controle hebt.

Beschrijf in uw dagboek een activiteit die niet zo uitpakte als u had verwacht en gehoopt. Was u verrast door het uiteindelijke resultaat? Had u de andere uitkomst kunnen voorzien als u er beter over had nagedacht? Had u het anders kunnen aanpakken? Was er een compromis mogelijk, een alternatief dat hoewel niet ideaal toch aanvaardbaar was? Hoe zou het er hebben uitgezien als u een scheiding had aangebracht tussen uw bedoeling en uw doel. Als u in de toekomst een soortgelijke activiteit wilt uitvoeren, pakt u het dan anders aan? Houd u dan meer rekening met eventualiteiten die uw plannen in de war kunnen schoppen?

Kies nu drie of vier activiteiten die u heeft gepland voor de komende weken. Bedenk hoe u kunt proberen die activiteiten 'onder voorbehoud' uit te voeren. Denk niet alleen over wat u wilt bereiken, wat uw bedoeling is, maar ook hoe u het wilt gaan doen. Wat zou er kunnen gebeuren waardoor uw bedoelingen worden gedwarsboomd? Benadruk dat het vooral uw doel is om uw best te doen. Dat is iets waar u controle over hebt. Het is echter maar de vraag of u ook zult bereiken wat u wilt bereiken. Daar heeft u geen (volledige) controle over. Als u deze taken eenmaal hebt uitgevoerd, beschrijf dan in uw dagboek hoe goed of slecht het gegaan is. Gingen de zaken zoals u had verwacht? Lukte het u om 'onder voorbehoud' te handelen? Heeft u er voordeel van gehad?

Tijdens de voorbereiding van uw dag in uw ochtendmeditatie kunt u zich alvast de mogelijkheid van tegenslag en tegenwerking voor de geest halen. Natuurlijk ook een stoïcijn heeft liever dat alles gladjes en volgens planning verloopt, maar hij houdt altijd in zijn achterhoofd de mogelijkheid open dat de uitkomst van zijn handelen niet het gewenste resultaat oplevert. Alleen de intentie waarmee hij iets doet ligt wel volledig in zijn macht. Een stoïcijn probeert dan ook goedgemutst en ethisch verantwoord in overeenkomst met de natuur te handelen. Zeg dus voortaan in uw ochtendmeditatie: ‘ik wil x, y en z gaan doen, maar ik doe het onder voorwaarde dat niets mij belemmert om het ook echt uit te voeren’. Bedenk allerlei dingen die aan uw plannen in de weg kunnen staan en zeg tegen uzelf dat u die tegenslagen gelijkmoedig zult accepteren als ze ook echt gebeuren. Het gaat erom dat je je best doet. Doe uw best en laat verder gebeuren wat er gebeurt.