DE WET VAN MURPHY

Murphy had gelijk, er gaat immers altijd wel iets mis. Je wil absoluut op tijd zijn voor een afspraak en er staat een file, je buurvrouw in de treincoupé verward de trein met haar badkamer en werkt uitgebreid haar mascara bij, je wil rustig in je tuin een boek lezen maar je buurman vindt het tijd voor een grote verbouwing. Ook in de Oudheid was de wet van Murphy (anything that can go wrong, will go wrong) geen onbekende. Epictetus had zijn eigen versie van dit bekende gezegde. In het vierde hoofdstukje van zijn Handboekje schreef hij:

Bedenk bij alles wat je wil doen, wat het is wat je gaat ondernemen. Als je gaat zwemmen, realiseer je dan wat er zoal gebeurt in een zwembad: mensen die je nat spatten, die tegen je op botsen, die je uitschelden of die iets van je stelen. Je zult minder gevaar lopen als je meteen al tegen jezelf zegt: ‘Ik wil gaan zwemmen, maar ik wil daarbij ook mijn natuurlijke gemoedsrust bewaren’. Dit moet je werkelijk bij alles wat je onderneemt doen. Als er dan iets gebeurt waardoor je niet lekker kunt zwemmen, dan kun je meteen zeggen: ‘Dit was niet het enige wat ik wilde doen, ik wilde ook mijn gemoedsrust bewaren. En dat gaat me niet lukken als ik nu kwaad word’.

Het badhuis was voor de leerling stoïcijnen van Epictetus bekend terrein. Ze bezochten een paar keer per week en misschien zelfs wel dagelijks de thermen, zoals ze destijds  werden genoemd. De zwembaden van die tijd hadden meer weg van wat wij nu een tropisch zwemparadijs met sportschool en wellness centrum zouden noemen. In principe kwam je er om je te wassen, maar er viel van alles te beleven. Zo waren er sauna’s, dompelbaden, sportvelden, masseurs, schoonheidsspecialisten en restaurants. Een bezoek aan zo’n badhuis zal doorgaans ontspannend zijn geweest, maar het gedrag van de mede baders kon ook wel degelijk een bron van irritatie vormen. Je loopt het risico nat gespat te worden of je kluisje kan leeggeroofd worden. Epictetus biedt zijn leerlingen in dit hoofdstukje een remedie om een dergelijke vervelende emotie te voorkomen.

Ook hier waarschuwt hij ons weer om vooral goed voor ogen te houden hoe de wereld in elkaar steekt. Hij wil dat je nadenkt over wat er kan gebeuren voordat je iets onderneemt. Zijn leerlingen moesten hun kennis over de menselijke aard gebruiken om van te voren te bedenken wat er in het badhuis mogelijk zou kunnen gebeuren. In een eerder blog moest je in gedachten houden wat de dingen waar je van houdt in werkelijkheid zijn en nu moet je goed beseffen wat het is dat je wilt gaan doen. Epictetus wist dat een klein onbelangrijk incident je humeur behoorlijk kan verstieren. Zo kan een onvriendelijke behandeling aan de kassa of iemand die voordringt je zo irriteren dat het je als ontspannend bedoelde badhuis bezoek grondig verpest. Je loopt te schelden op iemand die je nat spat en geeft de persoon die tegen je op loopt een stevige duw. Niet echt relaxed en dat is jammer, vooral ook omdat er iets aan gedaan kan worden.

Epictetus geeft hier twee adviezen om dergelijke onnodige irritaties te voorkomen. In de eerste plaats moet je je dus goed realiseren wat het is dat je gaat doen. Je moet jezelf, als het ware, mentaal voorbereiden op de dingen die er kunnen gebeuren in een badhuis. Een eventuele vervelende gebeurtenis komt dan niet onverwacht en dat maakt de kans dat je je er aan ergert al meteen een stukje kleiner. In de tweede plaats raadt Epictetus zijn leerlingen aan om bij alles wat ze doen naast hun oorspronkelijke doelstelling altijd nog een tweede doelstelling in gedachten te houden. Je wil niet alleen het badhuis bezoeken, maar je wilt ook nog je gemoedsrust bewaren. Die laatste doelstelling zal je niet bereiken als je je ergert aan de dingen die nu eenmaal in een badhuis gebeuren. 

Je moet als het ware altijd een dubbele agenda hebben. In de eerste plaats wil je de activiteit die je van plan bent te ondernemen tot een goed einde brengen, en in de tweede plaats wil hij dat je er tegelijkertijd naar streeft je gemoedsrust te bewaren. Of je in de eerste doelstelling slaagt is afhankelijk van externe omstandigheden, maar of je in de tweede slaagt heb je volledig zelf in de hand. Over de vraag of je al dan niet een prettig verblijf in het badhuis zult hebben heb je dus geen controle, maar over de vraag of je je ergens aan irriteert heb je wel controle. Door van te voren te bedenken en te accepteren hoe het er in de wereld aan toe gaat voel je je minder snel verrast en geërgerd als het misloopt. In de wet van Epictetus houdt hij zijn leerlingen voor dat ze hoe dan ook altijd kunnen slagen in de doelstelling om hun gemoedsrust te bewaren. En dat geeft ook een prettig gevoel, zelfs als een relaxed bad in het water is gevallen.