Het 'hegemonikon' is een concept dat binnen het stoïcisme wordt gebruikt om te verwijzen naar het leidende principe of de leidende faculteit van de geest. Het is het deel van ons dat verantwoordelijk is voor onze oordelen, verlangens en acties, en het wordt beschouwd als het centrum van onze intellectuele vermogens. Voor de stoïcijnen is het ‘hegemonikon’ het vermogen dat ons in staat stelt om redelijk te oordelen over wat juist en verkeerd is, en om onze verlangens en aversies op een virtuoze manier te sturen. In de praktijk van het stoïcisme wordt veel nadruk gelegd op het cultiveren van het ‘hegemonikon’ door middel van filosofische oefeningen, reflectie en het toepassen van principes van virtuositeit in het dagelijks leven. Het streven is om het ‘hegemonikon’ te versterken, zodat het ons kan leiden naar een leven van wijsheid, rechtvaardigheid en innerlijke gemoedsrust.
Deze stoïcijnse ‘hegemonikon’ wordt door hen daarom ook wel het leidende principe genoemd. Het wordt vaak verward met wat wel het ‘Ik’, het ‘Zelf’ of het ‘Ego’ wordt genoemd. Dat klopt voor een belangrijk deel, maar toch dekt dat de lading niet helemaal. Het ‘hegemonikon’ is meer dan alleen een rationeel ‘Ik-gevoel’ of 'Zelf', het heeft ook te maken met het vermogen om gewaar te zijn. Het is een dieper liggende identiteit als gewaar-zijn van alles wat we ervaren. Het is niet onze ervaring zelf maar het vermogen om ervaringen te hebben. Ook het personage, het ´Ik’ dat we kennelijk zijn, is iets wat we gewaar zijn.
Dit ‘Ik-gevoel’ is niet stabiel en ook niet altijd rationeel. Het verandert door de tijd en kan zelfs van het ene op het andere moment anders zijn. Ons wakende alerte ‘Ik’ heeft zo zijn suffe momenten. Een groot deel van ons wakende leven brengen we half dromend door, en dan hebben we het nog niet eens over de invloed van ons onderbewuste en onze slaap gehad. Veel van wat we voelen en doen is allesbehalve rationeel of zelfs maar bewust. Het personage dat we zijn is bij de meeste mensen ook al niet zo stabiel. Het wil nogal van de omstandigheden afhangen of we vriendelijk of juist haatdragend zijn. We zijn ook niet altijd even slim en handig. Kortom dat zelf is heel wat veranderlijker dan u vermoedelijk denkt. Als stoïcijn probeert u dat wat labiele ‘Zelf Personage' aan de hand van de door u gekozen waarden zo stabiel en rationeel mogelijk te maken, maar ja dat lukt niet altijd even goed. We hebben nu eenmaal onze momenten. Achter dat ‘Zelf Personage' waarvan we op dit moment het gevoel hebben dat we dat zijn, ligt nog iets diepers verscholen. Iets dat niet verandert en altijd op de achtergrond aanwezig is.
Dat is ons zelfbewustzijn oftewel ons vermogen om gewaar te zijn, om ervaringen te hebben. Het is de moeite waard om wat meer aandacht te besteden aan dat bijzondere vermogen. Om ons bewust te kunnen worden van die diepere identiteit van het vermogen om ‘gewaar te zijn', moeten we onze aandacht verleggen van de gevoelens en gedachten die we op dit moment ervaren naar datgene wat zich dit bewust is. Dit zelfbewustzijn, dat van alles wat ons overkomt getuige is, is zelf vorm- en inhoudsloos. Het heeft geen gedaante of kleur. Het maakt geen geluid. We kunnen dit bewustzijn niet als object binnen onze ervaring zien, want het is het onderwerp van alles wat we ervaren. Het is een blinde vlek. We kunnen het niet zien omdat het het zelfbewustzijn zelf is dat ziet. We kunnen het niet horen omdat het het bewustzijn zelf is dat hoort. We kunnen het ook al niet voelen omdat het immers ook het bewustzijn is dat voelt. Evenmin kunnen we het denken, want het is het bewustzijn dat denkt. We kunnen het bewustzijn dus onmogelijk kennen als object binnen onze ervaring omdat het het subject is van alles wat we ervaren. Het is datgene wat ervaart.
Wordt u er daarom van bewust dat die vormloze aanwezigheid van bewustzijn achter alles wat u bent verborgen zit. Het zelfbewustzijn is de getuige van alles wat u hier en nu ervaart. Uw persoonlijkheid, uw ik-gevoel is een manifestatie van een achterliggend vermogen tot bewustzijn. Het stoïcijnse 'hegemonikon’ valt niet volledig samen met dit zelfbewustzijn. Het staat dichter bij het door het 'zelfbewustzijn' ervaren 'Zelf Personage', ‘Ik’ of ‘Ego’. Het is echter wel een ‘Zelf Personage’ dat zich bewust is van het feit dat het leeft in ons vermogen tot ervaren. In dat bewustzijn zal een stoïcijn zijn uiterste best doen om dat ‘Zelf Personage’ te versterken aan de hand van de door hemzelf gekozen waarden. Zijn ‘Zelf Personage’ moet op de één of andere manier ook iets met rationaliteit te maken hebben. Zonder rationaliteit is het ‘Zelf’ een losgeslagen ongestuurd projectiel. Ons zelfbewustzijn alleen is niet per se rationeel. Ook ons vermogen tot rationaliteit en irrationaliteit is immers iets dat zich in ons bewustzijn afspeelt.
Ons bewustzijn en ons vermogen tot rationaliteit zijn wel nauw met elkaar verbonden, maar ze vertegenwoordigen verschillende aspecten van de menselijke geest. Bewustzijn verwijst, zoals we zagen, naar ons vermogen om onszelf en onze omgeving waar te nemen, te ervaren en te begrijpen. Het omvat het besef van wie we zijn, wat er om ons heen gebeurt, en hoe we reageren op externe stimuli en interne gedachten en gevoelens. Rationaliteit daarentegen heeft te maken met het vermogen om logisch te redeneren, te denken en te beslissen op basis van feiten, logica en redenering. Het omvat ons vermogen om oorzaak-gevolg relaties te begrijpen, patronen te herkennen en beslissingen te nemen die gebaseerd zijn op kennis en inzicht. Dit vermogen speelt zich dus net als al onze sensaties en gedachten af in ons zelfbewustzijn.
Hoewel bewustzijn en rationaliteit afzonderlijke aspecten van de menselijke geest zijn, werken ze vaak samen. Een goed ontwikkeld bewustzijn kan de basis vormen voor rationeel denken en handelen. Pas als u zich bewust bent van uw eigen emoties, gedachten en neigingen, kunt u rationele beslissingen nemen die gebaseerd zijn op een volledig begrip van de situatie en uw eigen reacties daarop. Rationaliteit kan ook helpen bij het verhelderen van bewuste ervaringen en het nemen van bewuste keuzes. Door rationeel te denken kunnen we onze percepties analyseren, onderscheid maken tussen feiten en interpretaties, en onze acties baseren op weloverwogen overwegingen.
Kortom, bewustzijn en rationaliteit vullen elkaar aan en kunnen samenwerken om ons te helpen effectief te functioneren in de wereld en betekenisvolle beslissingen te nemen. Rationaliteit is de gids die u de richting aangeeft waarin uw ‘Zelf’ zich zou moeten ontwikkelen. Het stoïcijnse ‘hegemonikon’ wordt daarmee het door u gekozen ideale ‘Zelf Personage’, maar dan wel een ‘Zelf Personage’ dat weet dat het drijft in een zee van bewustzijn. Het is een bewuste en gerichte vorming van het zelfbewustzijn tot een rationeel ‘Zelf’ dat zo veel mogelijk lijkt op de persoon die we graag zouden willen zijn. Op de persoon die leeft in overeenstemming met zijn waarden en met zijn natuur. Oftewel op de stoïcijnse Wijze. Deze combinatie van zelfbewustzijn en ons vermogen tot een rationele vorming van ons ‘Zelf’ is nu precies wat de stoïcijnen bedoelen met het ‘hegemonikon’.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten