De stoïcijnen zeggen dat we om gelukkig te worden moeten leren ons alleen druk te maken over de dingen die echt belangrijk zijn. In hun ogen valt de wereld van het menselijk geluk in te delen in een intern en een extern deel. De meeste mensen houden zich vooral bezig met het externe deel, met de buitenwereld. De wereld van auto’s, huizen, stoelen en tafels, werk, vrienden en familie. Ze denken gelukkig te kunnen worden door zo veel mogelijk personen en spullen uit de externe wereld om zich heen te verzamelen. De gemiddelde mens zal u zeggen dat u om gelukkig te worden aan het werk moet, u moet studeren, een baan zoeken, carrière maken, om salarisverhoging vragen en een mooie partner veroveren. Uiteindelijk zult u dan dat voorbeeld gezinnetje, dat droomhuis, die prachtige auto en die 3D-tv hebben die u gelukkig zullen maken.
De stoïcijnen geloven daar niet in. Ze zien te veel
voorbeelden van welvarende, succesvolle mensen die in wezen diep ongelukkig zijn.
Het klinkt als tegeltjeswijsheid maar het klopt wel: succes in de wereld biedt
geen enkele garantie voor geluk. Het kost bovendien heel wat moeite om
succesvol te worden en stoïcijnen zijn niet zo van het moderne keiharde werken.
Soms zijn ze zelfs een beetje lui. Zij vinden dat u het zich zelf niet te
moeilijk moet maken, u moet u gaan concentreren op de dingen die binnen
handbereik liggen. Ze zeggen dan ook dat u moet leren alleen die dingen te
willen die makkelijk te verkrijgen zijn. Dingen die volledig vrij zijn die
niemand van u kan afpakken. U moet uw geluk niet in de externe wereld zoeken,
maar juist in uzelf. Daar bevindt zich een wereld waar u altijd bij kunt en
waar u de volledige controle over hebt. Een stoïcijn zoekt virtuositeit en
geluk daarom in zijn interne wereld. In wat hij zijn innerlijke kasteel noemt.
Daar zetelt een wereld die vrij en altijd toegankelijk is.
De werkelijkheid wordt door de stoïcijnen dus in twee
categorieën opgedeeld: een intern deel waar we wel volledige controle over
hebben en een extern deel waar we geen, of slechts een heel beperkte controle
over kunnen uitoefenen. Dingen waar we iets aan kunnen doen en dingen waar we
niets aan kunnen doen. Een simpele tweedeling die, mits echt doorleeft, uw
leven volledig op zijn kop kan zetten. Alleen de dingen die u werkelijk zelf
kunt beheersen zijn nodig om een virtuoos leven te leiden. Al het andere is
daarvoor overbodig, misschien wel leuk en misschien ook wel rationeel om na te
streven, maar voor een goed en gelukkig leven uiteindelijk niet noodzakelijk.
Epictetus spoort zijn leerlingen aan om zich daar de hele dag van bewust te
zijn.
Dit is waar je je bij
uitstek in moet oefenen. Iedere ochtend als je je huis uitgaat moet je alles en
iedereen die je tegenkomt aan een grondig onderzoek onderwerpen en jezelf
vragen stellen. Wat zie ik daar? Een mooie man of vrouw? Leg het naast de
maatlat. Heb ik er controle over? Niet? Weg ermee! Wat zie ik nu? Iemand die
huilt om de dood van zijn kind? De dood is niet iets dat in mijn macht ligt.
Weg, het heeft niets met mij te maken. Kom ik nu een rijke en machtige consul
tegen? Beoordeel het aan de hand van je richtsnoer. Tot welke categorie behoren
rijkdom en macht? Kun je er controle over uitoefenen? Niet? Dan kun je ook hier
weer niets mee! Het stelt niets voor! Werp het van je af, je hebt er niets aan!
Als je dit van ’s
ochtends vroeg tot ’s avonds laat zou doen, bij de goden, dan zou er eens wat
gebeuren. Maar dat doe je niet. Bij iedere indruk laat je je inpakken en sta je
met open mond te kijken. Alleen als je studeert word je een beetje wakker, als
dat al gebeurt, maar zodra je naar buiten gaat en iemand ziet huilen zeg je: ‘Wat
een ramp voor die man!’ Als je een consul ziet: ‘Die heeft het goed voor
elkaar!’ Als je een vluchteling ziet: ‘Wat een stakker!’ En als je een arme
ziet: ‘Arme man, hij heeft niets te eten!’
We moeten er alles aan
doen om dit soort verkeerde oordelen kwijt te raken. Wat is huilen en jammeren?
Een overtuiging. Wat is ongeluk? Een mening. Wat zijn ruzie, meningsverschillen,
verwijten, aanklachten, schelden, geroddel? Het zijn allemaal meningen, niets
anders. De valse overtuiging dat dingen die buiten onze macht vallen werkelijk
goed of slecht zijn. Je moet je oordelen richten op waar je werkelijk macht
over hebt, dan verzeker ik je dat je gelukkig zult zijn ongeacht de
omstandigheden. (Epictetus; Colleges; boek 3)
Dit citaat van Epictetus klinkt u waarschijnlijk nogal bot
en hardvochtig in de oren. Stoïcijnen willen echter niet grof en harteloos zijn,
maar juist realistisch. Zoals u ziet was Epictetus daarbij nogal van het
choqueren. Een stoïcijn als Seneca wist het wat vriendelijker en milder te
brengen, maar dat neemt niet weg dat Epictetus hier wel de kerngedachte van het
stoïcisme heeft verwoord. Het enig waarlijk goede in het leven is het maken van
kloppende oordelen over de dingen die u overkomen, het enig waarlijk slechte is
het maken van verkeerde oordelen. Al het andere is neutraal en in wezen
onbelangrijk. Er bestaan natuurlijk gebeurtenissen en omstandigheden die meer
of minder wenselijk zijn, maar dat soort externe zaken spelen geen rol bij het
leiden van een virtuoos en gelukkig leven.
U hebt immers alleen uw oordeel over die externe zaken volledig
in uw macht. Dat betekent dat u ook uw eigen geluk en de waarde van uw eigen
leven zelf in de hand hebt. U moet daartoe proberen uw doelen, verlangens en
aversies in de externe wereld te verplaatsen naar uw interne wereld. U wilt
graag rijk worden en slagen in de wereld? Prima, maar bedenk dat alleen de
beslissing om naar dat doel te streven in uw macht ligt, niet de
verwezenlijking ervan. U ziet een aantrekkelijke man of vrouw, waar u graag het
bed mee zou willen delen? Geen probleem, maar bedenk dat u het wel onder
controle hebt om uw verleidingspoging in gang te zetten, maar dat de uitkomst
daarvan aan uw controle ontsnapt.
Als u er in slaagt om bij alles wat u overkomt het
onderscheid tussen wat wel en wat niet in uw macht ligt te maken, dan zult u
ongeacht uw omstandigheden een gelukkig en virtuoos leven leiden. U zult dan
een gelijkmoedige houding ontwikkelen die u in staat stelt om alles te
aanvaarden wat op uw pad komt. U bent dankbaar als de dingen gaan zoals u dat
het liefst wil en veerkrachtig als de dingen verkeerd lopen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten