In de vorige blog zagen we dat panpsychisme een wetenschappelijke en filosofische stroming is die stelt dat bewustzijn op een fundamenteel niveau aanwezig is in alle materie. Het idee dat alle dingen, tot op zekere hoogte, bewust zijn, kan vreemd of zelfs absurd klinken voor de moderne geest. Wanneer we echter panpsychisme combineren met een moderne versie van de klassieke stoïcijnse filosofie ontstaat er een fascinerend perspectief dat relevant kan zijn voor hedendaagse discussies in wetenschap, bewustzijn, ethiek, en de menselijke ervaring. Modern stoïcisme verlangt niet van u dat u een aanhanger van het panpsychisme wordt, u kunt prima een modern stoïcijn zijn zonder de achterliggende (meta-)fysica te accepteren. Maar het panpsychisme past wel degelijk in de modern stoïcijnse filosofie en kan er voor zorgen dat het een samenhangend alomvattend levensfilosofie wordt. Het is dan ook de moeite waard om te kijken hoe een modern stoïcijns panpsychisme eruit zou kunnen zien.
Het klassieke stoïcisme leert dat de wereld een rationele, ordelijke eenheid is die beheerst wordt door een goddelijke rede die logos wordt genoemd. Mensen kunnen een virtuoos en vredig leven leiden door te leven in overeenstemming met die logos oftewel te leven in overeenstemming met de rede en de natuur. Stoïcijnen geloven dat emoties zoals angst, woede en verdriet voortkomen uit irrationele oordelen en dat men innerlijke rust kan bereiken door de controle te nemen over onze reacties op externe gebeurtenissen.
Een modern stoïcijnse vorm van panpsychisme zou kunnen beginnen met het accepteren van deze centrale stoïcijnse overtuiging dat de kosmos doordrongen is van logos, de universele rede of het rationele principe dat de orde van de natuur bepaalt. Net als veel klassieke stoïcijnen zou modern stoïcisme logos dan zien als natuurwetten of patronen waarlangs de natuur zich ontplooit en niet als een soort godheid die het universum zijn richting geeft. In plaats van alleen te denken dat logos een metaforisch concept is, zou een stoïcijns geïnspireerd panpsychisme dan kunnen suggereren dat de logos zich uitdrukt in verschillende vormen van bewustzijn of proto-bewustzijn door de gehele natuur heen. In dit kader zou de moderne stoïcijn kunnen stellen dat elke entiteit, van een steen tot een mens, een vorm van bewustzijn bezit die proportioneel is aan zijn complexe organisatie en positie in de natuurlijke orde. Voor mensen, die in staat zijn tot rationeel denken, manifesteert deze logos zich in een hoge mate van bewustzijn en zelfbewustzijn. In een steen of een plant zou het zich kunnen manifesteren als een veel eenvoudiger, rudimentair 'ervaringsniveau'.
Deze interpretatie van panpsychisme zou een uitstekende en logische basis vormen voor de stoïcijnse ethiek. Het zou interessante implicaties kunnen hebben voor de manier waarop we de natuur en andere levende wezens benaderen. Als bewustzijn of een vorm van "zijn" aanwezig is in alles wat bestaat, kan dat ons uitnodigen om op een meer respectvolle manier om te gaan met de natuur. Dit sluit aan bij de stoïcijnse deugd van rechtvaardigheid (dikaiosyne), die impliceert dat men eerbied moet hebben voor de natuurlijke orde en zijn eigen rol daarin. De erkenning dat zelfs de kleinste vormen van materie een innerlijk ‘leven’ kunnen hebben, hoe rudimentair ook, zou ons kunnen aanzetten tot meer compassie en zorg in ons handelen.
De grootste uitdaging voor een moderne stoïcijnse vorm van panpsychisme ligt waarschijnlijk in de integratie van deze ideeën met hedendaagse wetenschappelijke kennis. Wetenschappelijke verklaringen van het bewustzijn neigen naar neurologische en fysische processen. Het idee dat bewustzijn wijdverbreid zou kunnen zijn, lijkt dan in eerste instantie niet verenigbaar met een fysisch-materialistisch wereldbeeld. Er zijn tegenwoordig echter een toenemend aantal filosofen en wetenschappers die suggereren dat de traditionele grenzen van ons begrip van materie, energie en bewustzijn te beperkt zijn. Door 'bewustzijn' als een van de uitgangspunten of axioma’s van de wetenschap te aanvaarden kunnen verschillende nijpende problemen in de verklaring van de werkelijkheid worden opgelost.
In een modern stoïcijns-panpsychisch model zouden bewustzijn en materie niet noodzakelijkerwijs als gescheiden entiteiten worden beschouwd. In plaats daarvan zouden ze twee aspecten van dezelfde onderliggende realiteit kunnen zijn, een realiteit die we nog niet volledig begrijpen. Bewustzijn, in deze visie, is geen bijproduct van materiële processen, maar een fundamentele eigenschap van de natuur zelf, net als ruimte, tijd, en energie. Het combineren van stoïcisme en panpsychisme kan zo een unieke levensfilosofie opleveren die niet alleen persoonlijke ontwikkeling en ethiek benadrukt, maar ook een diep respect voor de natuur en alle levende wezens. Door te erkennen dat bewustzijn een universeel fenomeen is, aanwezig in verschillende vormen en intensiteiten door de hele kosmos, kan men streven naar een leven dat in harmonie is met deze onderliggende werkelijkheid. Dit zou uiteindelijk kunnen leiden tot een herwaardering van ons bestaan en onze relatie met de wereld om ons heen, een wereld die misschien wel bewuster is dan we ooit voor mogelijk hielden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten