Veel mensen beschouwen geluk dus heel traditioneel als de
situatie waarin alles loopt zoals zij dat het prettigst vinden. In
woordenboekentaal wordt geluk voor hen dan de materiële uitdrukkingsvorm van
alle verlangens en hartstochten die ze koesteren. Een mond vol, maar het
betekent eigenlijk niets anders dan dat voor hen geluk de situatie is waarin de
wereld zich schikt naar al hun wensen. Een groot huis, een mooie auto, een
goede baan, uitstekende gezondheid en de vervulling van al hun gastronomische
en seksuele verlangens. Het gaat om het hebben van aangename ervaringen. Een
geluksgevoel wordt ook nog eens sterk beïnvloed door de menselijke neiging om
vergelijkingen te maken. Als u tot de conclusie komt dat uw huidige situatie
beter is dan uw situatie in het verleden voelt u zich gelukkig. De voldoening
in uw leven hangt ook vaak af van degenen waarmee u zich vergelijkt. Als de
buurman een mooiere auto heeft, een hoger salaris verdient of een mooiere
uitbouw heeft gebouwd wil dat nog wel eens tot frustratie aanleiding geven.
Geluk is zo een kwestie geworden van het bezit van de juist goederen, het
hebben van prettige ervaringen en de vergelijking met mensen uit de directe
omgeving.
Volgens de stoïcijnen was het streven naar dit soort geluk
een dure vergissing. Sterker nog de groots mogelijke onzin. Mensen die voor hun
geluk afhankelijk zijn van dit soort dingen zijn gedoemd om ongelukkig te
worden. Zelfs als het mogelijk zou zijn al onze verlangens te bevredigen dan
zou dat toch nog niet leiden tot het ultieme geluk, maar alleen tot het
ontstaan van weer nieuwe behoeften en verlangens. Of als je er uiteindelijk
ondanks al die luxe en genot achter komt dat je toch niet gelukkig bent tot
onverschilligheid, afkeer of zelfs depressiviteit.
Voor een stoïcijn draait het leven om de cultivering van
zijn karakter en niet om het verzamelen van zoveel mogelijk producten, geld en
kortstondige prettige gewaarwordingen. Hij is geen asceet en wil zoveel
mogelijk van het leven genieten, maar hij denkt dat hij het gelukkigst wordt
van het bewaren van een gepaste afstand van het al te fanatiek najagen van
materiële goederen en plezierige ervaringen. En het oude stoïcisme wordt daarin
door de moderne wetenschap bevestigd.
Succes of het winnen van een grote prijs kan een tijdelijk
gevoel van vreugde opleveren. Een ongeluk, het overlijden van een dierbare of
een ernstige ziekte kan een periode van depressie veroorzaken. Maar vroeg of
laat keren we doorgaans terug naar een algemeen gemiddeld geluksniveau.
Psychologen noemen dit met een moeilijk aan het Grieks ontleend woord de
‘hedonistische adaptatie’. Ook in het dagelijks leven kun je dit ervaren. Na
een derde portie van dat heerlijke aardbeienijs begint u toch echt een beetje
misselijk te worden en zelfs die prachtige Medoc gaat u op een gegeven moment
tegenstaan. Een nieuwe televisie, een nieuwe iPad of een loonsverhoging kunnen
u tijdelijk opbeuren, maar algauw slaat de gewenning toe en keert u terug naar
uw gebruikelijke geluksniveau.
Het wegebben van het geluksgevoel dat bijvoorbeeld uw nieuwe
baan, uw nieuwe huis, uw nieuwe partner, de prijs in de loterij enzovoorts,
oplevert komt door die zogenoemde hedonistische adaptatie. U raakt gewend aan
het nieuwe en u past u eraan aan. Uw vervulde dromen worden het nieuwe normaal.
Al gauw ontstaan er dan nieuwe wensen. Deze aanpassing gebeurt niet alleen met
prettige veranderingen, maar ook bij onprettige veranderingen. Dat is de goede
kant van de hedonistische adaptatie. Wanneer mensen ziek worden of gehandicapt
raken zorgt hun aanpassingsvermogen ervoor dat ze leren omgaan met hun ziekte
en daar niet voor de rest van hun leven doodongelukkig onder blijven. Ze passen
zich aan aan het onvermijdelijke en kunnen uiteindelijk net zo veel, of weinig,
geluk ervaren als hun gezonde medemens.
We zitten eigenlijk bijna allemaal in een soort vicieuze
cirkel. Er is iets wat u heel graag wilt hebben: een droombaan, een prachtig
huis of de ideale partner. Als u na heel wat inspanningen uiteindelijk datgene
wat u zo graag wilde hebben, ook echt gekregen hebt bent u een tijdje
zielsgelukkig. Maar u raakt al gauw aan uw nieuwe situatie gewend en gaat op
zoek naar een volgende uitdaging. Naar een volgend verlangen dat, denkt u,
zodra eenmaal vervuld uw leven perfect zal maken. Maar u zult ontdekken dat ook
de vervulling van die volgende wens niet tot het o zo gehoopte stabiele geluk zal
leiden. De hedonistische adaptatie slaat ook nu weer toe. Dit mechanisme werkt
niet alleen bij triviale zaken, maar zelfs bij ernstige ziekten als MS of
kanker. Na de eerst schok en een kortere of langere aanpassingsperiode keren
mensen weer terug naar hun oude geluksniveau.
Of u op een bepaald moment gelukkig of ongelukkig bent heeft
dus gek genoeg weinig of niets te maken met de omstandigheden waarin u
verkeert. U verkeert tijdelijk in de zevende hemel of in de diepste helle
krocht, maar keert al snel weer op Aarde terug. Voor een stabiel geluksgevoel
of te wel de stoïcijnse ‘eudaimonia’ is meer nodig. Het bereiken van
‘eudaimonia’ is vooral een kwestie van hoe u uw situatie beoordeelt. Het is een
geestestoestand. Zonder innerlijke rust en zonder wijsheid bestaat er geen
enkele kans om blijvend gelukkig te zijn. De stoïcijnen wisten dat u, ongeacht
de uiterlijke omstandigheden, door de hedonistische adaptatie toch steeds weer
terugkeert naar hetzelfde basisniveau van geluk of ongeluk. Het ging hen om de
vraag of ze dat basisniveau konden veranderen En belangrijker nog of we in
staat zijn onszelf tot een hoger stabiel geluksniveau op te tillen? De
stoïcijnen zochten daarom naar een methode om de vicieuze cirkel van bevrediging,
verveling en steeds maar weer nieuwe verlangens te doorbreken. Als het mogelijk
is de hedonistische adaptatie te doorbreken zou je je veel langer tevreden en
gelukkig kunnen voelen met de dingen die je hebt. Je zou jezelf de stress van
het telkens maar weer nieuwe verlangens na te jagen kunnen besparen.
Geluk wordt volgens de stoïcijnen niet bepaald door
uiterlijke omstandigheden, maar door uw geestestoestand. Hoe kalmer uw geest,
hoe groter uw gemoedsrust, hoe gelukkiger u zich voelt. U kunt geluk bereiken
door uw geest te oefenen. Met een bepaald soort innerlijke discipline kunt u
gelukkiger worden. In de moderne tijd heeft psychologisch onderzoek aangetoond
dat je je gevoel van levensvoldoening kan veranderen door anders tegen de
dingen aan te kijken. U kunt u voornemen om als er een positieve verandering in
uw situatie is geweest (een nieuw huis, een huwelijk) dat te blijven waarderen
door er bewust regelmatig bij stil te staan. De stoïcijnen hebben daar een
speciale oefening voor gemaakt. Ze noemden het de: ‘negatieve visualisatie’.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten