Waarom stoïcisme en populisme niet samen gaan

 Inleiding

In een tijd waarin populistische leiders wereldwijd aan populariteit winnen, rijst de vraag hoe een filosofie van innerlijke rust en rationaliteit als het stoïcisme zich verhoudt tot deze trend? Terwijl sociale media een constante informatie-overload van op populisme gerichte propaganda bieden, wil het stoïcisme een manier bieden om mentale rust te bewaren en niet meegezogen te worden in de emotionele golven van het publieke debat. Waar stoïcisme wordt gekarakteriseerd door het streven naar innerlijke rust, rationeel denken en virtuositeit speelt populisme in op emoties en angsten, vaak door middel van retoriek die eenvoudige oplossingen biedt voor complexe problemen. Hoewel beide concepten populair zijn in het publieke debat, staan ze diametraal tegenover elkaar. Dit artikel verkent waarom moderne stoïcijnen nooit populistisch kunnen zijn.

Een van de kernprincipes van het stoïcisme is het idee van controle. Stoïcijnen geloven dat we onze aandacht moeten richten op datgene wat binnen onze macht ligt, zoals onze gedachten, overtuigingen en handelingen, en dat we ons niet moeten laten meeslepen door zaken buiten onze controle, zoals de mening van anderen, natuurverschijnselen of maatschappelijke onrust. Deze focus op innerlijke controle en rationeel denken staat in schril contrast met het populistische streven om de massa te mobiliseren via emotionele en simplistische boodschappen.

Daarnaast draait het stoïcisme om virtuositeit als hoogste goed. Die virtuositeit is volgens de stoïcijnen onveranderlijk en onafhankelijk van externe omstandigheden. Populisme, daarentegen, is vaak opportunistisch en gebaseerd op het aanpassen van de boodschap aan de grillen van de massa. Deze fundamentele verschillen maken het voor een modern stoïcijn onmogelijk om populistisch te handelen. Laten we een kijken naar een aantal redenen waarom een modern stoïcijn geen populist kan zijn. 

De mythe van de 'wil van het volk'
Populisme is gebaseerd op het idee dat er een homogene "wil van het volk" zou bestaan. Ze gaan er daarbij van uit  dat er een strijd bestaat  tussen het "volk" en de "elite". Stoïcijnen geloven echter dat alle mensen gelijk zijn, ongeacht hun sociale status. Daarom zou een stoïcijn nooit proberen een wig te drijven tussen het zogenaamde  "volk" en die zogenaamde vooral in het geheim opererende "elite". Stoïcijnen weten dat individuen rationele wezens zijn met hun eigen gedachten en gevoelens. Daarom zou een stoïcijn nooit beweren de "wil van het volk" te vertegenwoordigen, omdat ze weten dat zo’n homogene "wil van het volk" net zo’n fabeltje is als een geheimzinnige op wereldhegemonie uitzijnde “elite”. 

Emotionele manipulatie versus rationele analyse
Populistische leiders en bewegingen zijn meesters in het aanwakkeren van emoties zoals angst, woede en hoop. Ze schetsen vaak een vijandbeeld en beloven eenvoudige oplossingen voor complexe problemen. Dit appelleert aan de menselijke neiging tot tribalistisch denken en emotioneel reageren en dat zijn precies de zaken waar stoïcijnen zich tegen verzetten. Populisme gaat dan ook gepaard met het gebruik van emotionele taal en bombastische retoriek. Stoïcijnen geloven echter dat emoties ons oordeel kunnen vertroebelen. Daarom zou een stoïcijn nooit proberen de emoties van mensen te bespelen. Een stoïcijn streeft er juist naar om emoties zoals angst en woede te temperen door rationele analyse en reflectie. Het idee om emoties bewust op te wekken en te benutten als een politiek wapen zou voor een stoïcijn moreel onacceptabel zijn. Populistische strategieën, zoals polarisatie en het gebruik van simplistische retoriek, zijn daarom onverenigbaar met stoïcijnse principes.

Kosmopolitisme versus tribalisme
Stoïcijnen geloven in kosmopolitisme: het idee dat alle mensen deel uitmaken van één wereldgemeenschap. Dit universalisme staat haaks op de ‘wij versus zij’-retoriek die zo kenmerkend is voor populisme. Terwijl populisme vaak nationale of regionale belangen boven die van anderen plaatst, streeft het stoïcisme naar rechtvaardigheid en gelijkheid voor alle mensen, ongeacht afkomst, religie of nationaliteit. Een modern stoïcijn zou zich daarom niet comfortabel voelen met de exclusieve en vaak polariserende aard van populistische boodschappen.

De relatie tot waarheid
Populisme gaat vaak gepaard met een opportunistische omgang met de waarheid. Feiten worden selectief gepresenteerd, verdraaid of gewoon verzonnen om de eigen agenda te ondersteunen. Daarbij zijn populisten uitgesproken anti-wetenschappelijk. Wetenschap maakt in hun ogen deel uit van de verwerpelijke ‘elite’. Ze hebben het dan ook niet zo op de werkelijkheid en de feiten. Er worden vijandbeelden gecreëerd en er wordt gebruikgemaakt van soms groteske complottheorieën. Stoïcijnen proberen zo objectief en rationeel mogelijk te blijven. Voor een stoïcijn is waarheidlievendheid een fundamentele waarde. De filosofie moedigt aan om eerlijk en oprecht te zijn, zowel tegenover anderen als tegenover jezelf. Een stoïcijn zou nooit bewust feiten manipuleren om steun te winnen, omdat dit ingaat tegen het streven naar virtuositeit. Als de stoïcijnse leer in strijd zou komen met nieuwe wetenschappelijke inzichten dan is het de leer die dient te worden aangepast en niet de wetenschap die moet worden verguisd.

Het gebrek aan zelfcorrigerend vermogen
Populisten leiden aan een ernstig gebrek aan zelf-scepsis. Ze zien de meestal nogal simplistische ideeën en meningen van hun beweging als onfeilbaar. Wat de beweging beweert is waar en mag onder geen beding betwijfeld worden. Iedere andersdenkende is een vijand van het volk die online of met agressie geïntimideerd en het zwijgen opgelegd moet worden. Stoïcijnen kennen daarentegen een sterk zelfcorrigerend vermogen. Ze zijn er niet zo heel sterk van overtuigd dat ze altijd gelijk hebben en staan open voor andere meningen. Nieuwe ontwikkelingen en inzichten kunnen daardoor altijd leiden tot het bijstellen van hun mening.

Alles draait om de leider
Het populisme gaat uit van een almachtige leider als belichaming van de ‘volkswil’. Tegenspraak wordt niet geduld. Wat de grote leider wil en uitvoert is per definitie goed. Iedere vorm van oppositie wordt als ‘volksvijandig’ onderdrukt. Als een stoïcijn een leidende rol zou aannemen, zou hij of zij dit doen vanuit een onwankelbaar commitment aan virtuositeit en rationaliteit, niet vanuit een wens om populair te zijn. Stoïcisme moedigt leiderschap aan dat gebaseerd is op het algemeen belang, in plaats van op het najagen van persoonlijke macht of het plezieren van een specifieke groep. Dit type leiderschap contrasteert scherp met populisme, dat vaak draait om persoonlijke ambitie en het consolideren van macht door middel van massale steun.

Conclusie
Het stoïcisme en populisme zijn filosofisch gezien onverenigbaar. Waar populisme afhankelijk is van het inspelen op emoties, opportunisme en verdeeldheid, blijft het stoïcisme trouw aan rationaliteit, virtuositeit en universele verbondenheid. Een modern stoïcijn kan daarom nooit populistisch zijn, omdat dit zou betekenen dat hij of zij de kernprincipes van het stoïcisme verraadt. In een wereld die steeds vaker wordt gedomineerd door polarisatie en emotioneel geladen debat, biedt het stoïcisme een waardevol tegenwicht: een oproep tot rationaliteit, matigheid en rechtvaardigheid. Stoïcisme is een filosofie die de nadruk legt op het leiden van een virtuoos leven. Het stimuleert u om uzelf te ontwikkelen en het leert u om de dingen te accepteren die u niet kunt veranderen en u te concentreren op de dingen die u wel kan veranderen. Populisme daarentegen is een politieke ideologie die beweert de wil van het "gewone volk" te vertegenwoordigen. Het is een gevaarlijke ideologie die leidt tot verdeeldheid, onderdrukking en zelfs geweld. In een tijd waarin populisme en polarisatie toenemen, biedt het stoïcisme een waardevol kompas. Het daagt ons uit om onze emoties te beteugelen, rationeel te denken en te handelen vanuit virtuositeit. Laten we deze wijsheid omarmen en toepassen in ons dagelijks leven en in het publieke debat.