De natuur en het noodlot spelen een belangrijke rol in het stoïcijnse filosofische systeem. De stoïcijnen hadden specifieke opvattingen over de natuur (physis) en het noodlot (heimarmene) die een uniek perspectief op de relatie tussen natuur en lot bieden. Het begrijpen van deze verbinding is de sleutel tot het bereiken van de rust en innerlijke vrede die centraal staan in het stoïcijnse denken. Het begrip ‘natuur’ omvat voor hen trouwens heel wat meer dan de biologische natuur alleen. Voor de stoïcijnen is de natuur (physis) alles wat er bestaat, het volledige spectrum aan materie, energie, ruimte en tijd. Het vormt een onderling verbonden en rationele orde die het universum bestuurt. Deze orde, soms ook wel logos genoemd, omvat alles, van de beweging van planeten, het trillen van elementaire deeltjes tot menselijk gedrag. Het zijn de patronen waarlangs de werkelijkheid zich ontplooit, de natuurwetten en regelmaat in alles wat er gebeurt. Dit is het rationele principe dat het universum ordent en beheerst.
Het lot is voor de stoïcijnen de onvermijdelijke keten van oorzaak en gevolg binnen dit grootse ontwerp van de natuur. Het zijn de patronen die ten grondslag liggen aan alles wat er gebeurt. Het lot wordt daarbij gezien als de manifestatie van de natuur in actie. Het vertegenwoordigt de ontvouwing van de natuurwetten in de loop van de tijd. Logos is een breder concept dat het rationele, organiserende principe van het hele universum zelf omvat. Het lot is specifieker en verwijst naar de feitelijke gang van zaken en de manier waarop de logos zich in de loop van de tijd ontvouwt. Logos kan zo worden gezien als de blauwdruk, de achterliggende patronen of de rationele oorzaak achter alles. Terwijl het lot de uitvoering van deze blauwdruk is, de feitelijke opeenvolging van gebeurtenissen bepaald door de rationele orde van de logos. De logos is het plan en het lot is wat er werkelijk gebeurt. Logos is daarmee dat wat mensen proberen te begrijpen en waarmee ze zich op één lijn proberen te brengen om virtuoos te leven. Het lot is wat mensen moeten accepteren en verdragen als onderdeel van hun bestaan, in het besef dat dit wordt beheerst door het rationele principe van de logos.
De natuur is volgens de stoïcijnen volledig rationeel. Daarmee bedoelen ze dat alles verloopt volgens bepaalde universele wetmatigheden (de logos) en dat alles in de natuur daardoor met elkaar verbonden is. Stel u het universum voor als een enorm tapijt dat wordt geweven. Elke draad, elke gebeurtenis wordt bepaald door de reeds vastgelegde draden. Deze onderlinge verbondenheid is het lot, de onvermijdelijke ontvouwing en kristallisering van de natuurlijke orde. Het duidt de onvermijdelijkheid aan van gebeurtenissen en uitkomsten, geleid door de rationele structuur van het universum (logos). Voor de stoïcijnen is het begrijpen en accepteren van het lot cruciaal voor het bereiken van rust en wijsheid. Het hoogste goed eudaimonia of geluk, kan slechts bereikt worden door te leven in overeenstemming met de natuur. Dit betekent leven volgens rede en virtuositeit.
Hieruit volgt dat stoïcijnen geloven dat alles wat gebeurt, noodzakelijk gebeurt door een reeks van oorzaken en gevolgen die door de natuurwetten zijn vastgesteld. Bij de oude stoïcijnen wordt het noodlot gezien als een manifestatie van de goddelijke logos, wat betekent dat alles wat gebeurt, uiteindelijk goed en rationeel is, zelfs als het op het eerste gezicht niet zo lijkt. Volgens de oude stoïcijnen is de natuur een godheid die een plan heeft en daarmee het beste met de mensheid voor heeft. Dit is een van die dingen die in het moderne stoïcisme zijn komen te vervallen. Moderne stoïcijnen zien de natuur als iets dat onverschillig staat ten opzichte van het menselijk bedrijf. Een belangrijk ethisch gevolg van dit gedachtegoed is het accepteren van het noodlot. Omdat alles volgens de natuurwetten gebeurt en er toch niets aan veranderd kan worden, moet men gebeurtenissen accepteren en er het beste van maken. Door te begrijpen en te accepteren dat alles volgens de natuur en het noodlot verloopt, kunnen mensen in harmonie met het universum leven.
Let wel, acceptatie is iets anders dan apathie. Stoïcisme pleit absoluut niet voor apathie. Denk hierbij aan de trichotomie van de controle. De stoïcijnen moedigen u aan om alleen de dingen waar u geen controle over hebt te accepteren. U kunt doelen nastreven en keuzes maken, maar zonder vast te houden aan de gewenste uitkomsten. Ga er niet vanuit dat u alles wat u wilt ook zult krijgen. U kunt uw best doen, maar hebt geen absolute controle over de uitkomst. Door het lot te accepteren, kunt u uw energie richten op datgene waar u wel controle over hebt: uw eigen karakter en uw daden. Laat er verder maar gebeuren wat er gebeurt. U kunt er toch niets aan veranderen.
Hoewel de bredere loop van de gebeurtenissen vastligt, kunnen mensen wel degelijk controle hebben over hun interne wereld: hun gedachten, emoties, oordelen en handelingen. Die controle betekent overigens niet dat ze ooit de volledige controle over de uitkomst zullen krijgen. Dit is waar virtuositeit om de hoek komt kijken. Door virtuoos te leven en te handelen in overeenstemming met de rede en de principes van de natuur, kunt u vrede en vervulling vinden, zelfs te midden van externe omstandigheden waar u geen controle over heeft. De sleutel tot stoïcijnse rust ligt in het afstemmen op de natuurlijke gang van zaken. Door de onderlinge verbondenheid van alle dingen te begrijpen en het onvermijdelijke te accepteren, kunnen we met gratie en veerkracht de uitdagingen van het leven aan. Onze focus verschuift van externe verlangens naar interne virtuositeit, waardoor een gevoel van innerlijke vrede wordt bevorderd, ongeacht externe omstandigheden.
Het stoïcisme ontkent niet dat het leven vaak bestaat uit uitdagingen en ontberingen. Door echter de aard van het lot te begrijpen en ons op één lijn te brengen met de natuurlijke orde, kunnen we de kracht vinden om door de stormen van het leven te navigeren en een virtuoos, vervullend bestaan te leiden. Het stoïcisme gaat verder dan het alleen accepteren van wat het lot ons toewerpt, het verlangt dat we ons lot omarmen. Dat omarmen noemen de stoïcijnen Amor fati, en dat wordt het onderwerp van de volgende blog.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten