Het stoïcisme dat u in deze cursus krijgt voorgeschoteld is
niet het stoïcisme van de oude Grieken en Romeinen. Het is een aan de moderne
tijd aangepaste versie daarvan. Filosofie en wetenschap hebben sinds de oudheid
niet stilgezeten. Het zou vreemd zijn als dat geen consequenties zou hebben
voor de stoïcijnse levensfilosofie. Het stoïcisme is altijd een levende
filosofie zonder dogma’s geweest. Het enige dogma waar niet aan getornd mag
worden is de regel dat altijd gezocht moet worden naar nieuwe kennis en
inzichten. De waarheid is altijd belangrijker dan de oude leer. Als de feiten
de leer tegenspreken moet de leer gewoon worden aangepast.
Toch leek er met de opkomst van het christendom een einde te
zijn gekomen aan het stoïcisme. Maar het stoïcisme is met het einde van het
Romeinse Rijk niet zomaar van de aardbodem verdwenen. Al dan niet in het
verborgene bleef deze filosofie door de eeuwen heen zijn aanhangers houden.
Vooral Seneca bleef populair. Alleen al omdat hij in het Latijn schreef terwijl
de geschriften van Epictetus en Marcus Aurelius in het Grieks waren geschreven.
Een taal die in de Middeleeuwen zo goed als vergeten was geraakt.
Op de achtergrond bleef de stoïcijnse filosofie echter
steeds invloed uitoefenen op de manier waarop zowel beroepsfilosofen als
verborgen crypto-stoïcijnen hun leven inrichtten. In de moderne tijd lijkt daar
echter een abrupt einde aan te zijn gekomen. Filosofie was nu echt een volledig
theoretische bezigheid geworden, een vooral op de levenspraktijk gerichte
filosofie als het stoïcisme werd daarom als volstrekt oninteressant aangemerkt.
Het stoïcisme werd dan ook nauwelijks meer genoemd en het is tegenwoordig heel
goed mogelijk om een studie filosofie met succes af te ronden zonder ook maar
één stoïcijnse tekst te hebben gelezen.
Aan het eind van de twintigste en het begin van de
eenentwintigste eeuw wordt er echter een kentering zichtbaar. Er ontstaat een
groeiende belangstelling voor de stoïcijnse filosofische traditie. Vreemd
genoeg kwam die hernieuwde belangstelling niet uit de filosofie maar uit de
hoek van de psychologie. Het antieke stoïcisme wordt niet één op één
overgenomen, maar past zich aan aan de moderne tijd en de nieuwe
wetenschappelijke inzichten. Zo zeer dat het weer een nieuwe levende filosofie
is geworden en er zelfs een nieuwe naam voor is opgedoken: het moderne
stoïcisme. Dit om verwarring met het neo-stoïcisme van met name de Nederlandse
filosoof Justus Lipsius (1547-1606) te voorkomen.
Dit modern stoïcisme blijft wel een filosofie en levenskunst
gebaseerd op het gedachtegoed van het antieke stoïcisme, maar neemt actief
nieuwe inzichten in zijn leer op. Dit past trouwens uitstekend binnen de
klassieke doctrine die er immers van uitging dat er geen vaste doctrine bestaat
en dat de leer continue door nieuwe filosofen en wetenschappers moet worden
aangepast. Op het moment dat eind twintigste-eeuw de Rationeel Emotieve
Gedragstherapie (RET of RETB) van de psycholoog Albert Ellis in zwang raakt,
groeit ook de belangstelling voor het stoïcisme. Deze voorloper van de
Cognitieve Gedragstherapie (CGT) van Aaron Beck was sterk beïnvloed door de oude
filosofie van het stoïcisme. Zo heeft Donald Robertson in zijn boek "The Philosophy of Cognitive-Behavioural Therapy" de dwarsverbanden tussen stoïcijnse filosofie en cognitieve gedragstherapie duidelijk gemaakt. Eerder had het stoïcisme ook al invloed uitgeoefend
op de psychotherapie van Paul DuBois en op de logotherapie van Viktor Frankl.
Maar ook in de reguliere filosofie neemt, met mensen als Philippa Foot,
Alasdair MacIntyre en Martha Nussbaum de belangstelling voor de deugdethiek en
daarmee ook voor het stoïcisme toe.
Zoals gezegd baseert het modern stoïcisme zich weliswaar op
de oude filosofie, maar wordt getracht deze aan te passen aan de hand van
nieuwe wetenschappelijke inzichten. Het zijn vooral hedendaagse filosofen als
Lawrence Becker, Massimo Pigliucci, Donald Robertson en in Nederland Miriam van
Rijen die daar een bijdrage aan hebben geleverd. Lawrence Becker heeft in zijn
boek “A New Stoïcism” een gedachte-experiment uitgevoerd waarmee hij probeert
te achterhalen hoe het stoïcisme zich zou hebben ontwikkeld als het tweeduizend
jaar lang een levend filosofisch systeem zou zijn gebleven. Hij komt daarbij
tot de slotsom dat het stoïcisme zich met wat aanpassingen prima staande had
kunnen houden binnen de moderne filosofische en wetenschappelijke
ontwikkelingen.
Een van de belangrijkste verschillen tussen het klassieke
stoïcisme en de moderne variant ziet op de manier waarop tegen het universum
wordt aangekeken. Het klassieke stoïcisme ziet het universum als een
welwillende bewuste en rationele entiteit die aan de hand van deterministische
natuurwetten de loop van de geschiedenis bepaalt. Hoewel niet geheel onmogelijk
is het moeilijk een dergelijke beeld van het universum met de moderne
wetenschappelijke inzichten te verzoenen. Een ander verschil zit in het concept
van de ideale stoïcijnse wijze. Volgens het klassieke stoïcisme zou alleen deze
mythische wijze een werkelijk waardevol en gelukkig mens zijn. Alle andere
mensen zouden als dwazen moeten worden aangemerkt. In de ogen van het modern
stoïcisme is het ook voor gewone stervelingen mogelijk om in verschillende
gradaties een waardevol en gelukkig leven te leiden.
Het moderne stoïcisme beleeft niet alleen in de filosofie en
de psychotherapie een comeback ook in het publieke domein wint deze levenskunst
aan invloed. Er bestaat een grote online gemeenschap en verschillende
gerenommeerde filosofen onderhouden een blog of een podcast (zoals
bijvoorbeeld: howtobeastoic en
modernstoicism).
Ook bestaan er een aantal stoïcijnse facebook groepen (bijvoorbeeld: Stoïcism,
en mijn eigen groep: Stoïcijnse
levenskunst). Een korte zoektocht op interne zal u ongetwijfeld nog meer
stoïcijnse inspiratiebronnen opleveren.
Tenslotte
Als slot van dit inleidende hoofdstuk wil ik u uitnodigen de
volgende test te maken om te kijken of u misschien zonder het te weten al een
beetje stoïcijns bent. Ik noem het de stoa-meter. U zult de test in de loop van
de cursus nog een paar keer voorgelegd krijgen en zult zo uw stoïcijnse
vorderingen een beetje kunnen volgen.
Oefening: de stoa-meter I
Geef op een schaal van 1 tot 10 aan
in hoeverre de volgende uitspraken op u betrekking hebben. Een 0 betekent helemaal
niet en een 10 enorm veel.
1.
Ik kan behoorlijk
overstuur raken als de dingen niet gaan zoals ik me dat had voorgesteld.
2.
Mijn geliefden gaan voor
alles.
3.
Ik accepteer mezelf
zoals ik ben.
4.
Ik word kwaad of raak
overstuur als andere mensen mijn plannen dwarsbomen of als andere mensen zich
dom of lastig gedragen.
5.
Uitgaan en plezier maken
spelen een belangrijke rol in mijn leven.
6.
Ik probeer dingen waar
ik bang voor ben of die ik vervellend vind zo veel mogelijk te vermijden.
7.
Ik vind hard werken en
carrière maken belangrijk en besteed daar veel tijd aan.
8.
Luxe, comfort en
vakanties zijn belangrijk voor me.
9.
Ik erger me aan bepaalde
nieuwsberichten of meningen.
10.
Ik identificeer mezelf
met mijn lichaam. Ik ben mijn lichaam.
11.
Ik identificeer mezelf
met mijn emoties. Ik ben wat ik voel.
12.
Ik identificeer mezelf
met mijn gedachten. Ik ben wat ik denk.
13.
Ik identificeer mezelf
met mijn handelingen. Ik ben wat ik doe.
14.
Ik identificeer mezelf
met een combinatie van mijn lichaam, gevoelens, gedachten en handelingen.
15.
Ik vind het belangrijk
om nieuwe dingen te leren en mezelf te ontwikkelen.
16.
Ik vind het belangrijk
om een bijdrage aan de maatschappij te leveren.
Bewaar uw uitslag zodat u over een
tijdje kunt zien of er dingen in uw opvattingen zijn veranderd.
Aan het slot van ieder hoofdstuk krijgt u een inhoudsopgave
van de tot nu toe gevolgde lessen en een overzicht van de oefeningen.
INHOUDSOPGAVE
Waarom filosofie?
Geluk als doel van het leven?
Waarom stoïcijnse filosofie?
Hoe wordt u een stoïcijn?
De wereld op zijn kop
Oef: Een paar fundamentele vragen
Modern stoïcisme
Tenslotte
Oef: De stoa-meter I
Overzicht van
stoïcijnse technieken per les
|
Les 0 |
Inleiding |
|
|
·
Een paar fundamentele vragen ·
De stoa-meter |
Geen opmerkingen:
Een reactie posten