Oerdriften: ooit nuttig nu bron van problemen

 De menselijke soort wordt, net als alle andere diersoorten, gedreven door een aantal fundamentele oerdriften. Deze driften zijn diep in onze genen verankerd en hebben een cruciale rol gespeeld in het overleven van onze soort. Tot de belangrijkste oerdriften behoren:

• Drang tot overleven: Dit is de meest fundamentele oerdrift. Het omvat de instinctieve behoefte om in leven te blijven en te overleven. Dit uit zich in gedrag zoals het zoeken naar voedsel en onderdak, het vermijden van gevaar en het vechten voor zelfbehoud.

• Voortplantingsdrang: Deze oerdrift zorgt ervoor dat de menselijke soort zich voortplant en in stand houdt. Het omvat de seksuele drang en de behoefte om nakomelingen te krijgen en groot te brengen.

• Sociale drang: Mensen zijn sociale wezens en hebben de behoefte om bij een groep te horen. Deze drang uit zich in het zoeken naar contact met anderen, het vormen van relaties en het samenwerken.

• Statusdrang: Deze oerdrift is gerelateerd aan de behoefte om aanzien en respect te verwerven binnen een groep. Het kan leiden tot competitief gedrag en de wens om hogerop te komen in de sociale hiërarchie.

• Nieuwsgierigheid en exploratiedrang: Mensen zijn van nature nieuwsgierig en willen de wereld om hen heen verkennen. Ze zijn in staat tot rationeel nadenken en plannen. Deze drang heeft geleid tot ontdekkingen, uitvindingen en technologische vooruitgang.

Oerdriften waren essentieel voor het overleven van de menselijke soort in de prehistorie. Ze zorgden ervoor dat mensen de nodige acties ondernamen om te overleven en zich voort te planten. In de moderne samenleving, waarin de omstandigheden aanzienlijk verschillen van die in de prehistorie, kunnen dezelfde oerdriften echter leiden tot problemen. De drang tot overleven en de statusdrang kunnen leiden tot overconsumptie en een destructieve omgang met natuurlijke hulpbronnen. Dit draagt bij aan milieuvervuiling en klimaatverandering. De sociale drang en de statusdrang kunnen leiden tot conflicten tussen individuen en groepen. Conflicten die kunnen uitmonden in oorlogen. Ook het onderdrukken van onze oerdriften is niet zonder problemen. Ze kunnen leiden tot psychische problemen wanneer ze niet op een constructieve manier kunnen worden bevredigd. U moet dan denken aan psychische problemen als stress, angst en depressie.

Oerdriften zijn een natuurlijk onderdeel van de menselijke natuur, maar het is belangrijk om te erkennen dat ze niet altijd positieve gevolgen hebben. We blijven nu eenmaal naakte apen, gevangen in de driften die ons sinds het begin van onze evolutie hebben gevormd. Onze instincten zijn de onzichtbare krachten die onze samenleving sturen. In een wereld vol conflicten en polarisatie is het belangrijker dan ooit om te begrijpen hoe deze oerdriften ongelijkheid en verdeeldheid in stand houden. Zonder bewuste inspanning blijven we vastzitten in cycli van machtsstrijd, milieuverwoesting en sociale onrechtvaardigheid.

Het moderne stoïcisme biedt een manier om met deze driften om te gaan, ze te herkennen en te overstijgen. Terwijl ons brein zich heeft ontwikkeld, is het fundament van onze psyche diep geworteld in overleving en winnen. Onze primaire drijfveren (voortplanting, voeding en territoriumdrift) waren ooit cruciaal om te overleven, maar in de complexe wereld van vandaag kunnen ze destructief uitpakken. Zelfs onze technologische vooruitgang en intellectuele groei hebben deze oerdriften niet uitgewist, slechts verhuld onder lagen van beschaafd gedrag.

We leven in een tijdperk waarin de gevolgen van deze instincten steeds duidelijker zichtbaar worden: autoritair en populistisch leiderschap, economische ongelijkheid, milieuproblemen en sociale spanningen. Overal ter wereld botsen mensen in hun strijd om macht, invloed en hulpbronnen. Religieuze idealen, die vrede en compassie zouden moeten bevorderen, zijn vaak ten prooi gevallen aan de diepgewortelde drang naar dominantie en expansie. Zelfs in wezen vredelievende religies als het boeddhisme zijn hierdoor vaak een bron van agressie in plaats van een bron van menslievendheid.

Toch is er een van die driften die de anderen kan beteugelen: onze rede. Waar de meeste van onze oerdriften ons meesleuren in angst en conflict, stelt onze rationele geest ons in staat om te reflecteren en te kiezen voor een hoger pad. Hierin ligt de sleutel van het modern stoïcisme: bewustwording, zelfbeheersing en het cultiveren van universele waarden. De stoïcijnen leerden ons dat wij niet de speelbal hoeven te zijn van onze driften. Door introspectie en oefening kunnen we ons gedrag sturen, ons ego temmen en handelen vanuit wijsheid in plaats van instinct.

Dit is geen eenvoudige opgave. Onze dierlijke natuur is diep verweven in ons denken en handelen. En vergeet niet dat ook ons vermogen tot rationeel denken een oerdrift is. Toch kunnen we, door discipline en filosofische oefening, deze oerdriften temmen en een meer rechtvaardige en duurzame samenleving opbouwen. Het moderne stoïcisme biedt ons de tools om onze emoties en reacties in te tomen, niet door ze te onderdrukken, maar door ze te begrijpen en te sturen. Het leert ons dat ware kracht ligt in kalmte, ware vrijheid in het beheersen van onszelf, en ware rechtvaardigheid in het erkennen van onze gedeelde menselijkheid.

De grootste uitdagingen van onze tijd, sociale ongelijkheid, ecologische verwoesting, populisme, politieke verdeeldheid en technologische revoluties, vragen om meer dan enkel technologische of economische oplossingen. Ze vragen om een fundamentele verschuiving in hoe wij als mensheid omgaan met onze oerdriften. Door het modern stoïcisme te omarmen, kunnen we een bewuste inspanning leveren om onze diepste drijfveren om te buigen naar iets constructiefs: een wereld waarin rede, compassie en rechtvaardigheid de overhand krijgen. Tijd dus om die oerdriften onder controle te krijgen, zodat we echt kunnen werken aan een eerlijke, duurzame wereld.

Volg je hart, of toch maar liever niet?

 "Volg je hart. Doe wat je gevoel je ingeeft. Het moet goed voelen voor je het doet." Dit soort adviezen horen we vaak, of het nu gaat om carrièrekeuzes, relaties of dagelijkse beslissingen. We worden voortdurend aangemoedigd om ons te laten leiden door dat ongrijpbare, mysterieuze fenomeen dat we ‘gevoel’ noemen. Maar wat is dat gevoel precies? En is het wel zo verstandig om er blind op te vertrouwen? Laten we dieper ingaan op de oorsprong van gevoelens en emoties, en waarom het meestal slimmer is om uw verstand te gebruiken in plaats van uw hart te volgen. Ook bespreken we waarom het moderne stoïcisme een waardevol tegengif kan zijn tegen het blind volgen van uw emoties.

Wat zijn die gevoelens en emoties eigenlijk voor iets? Gevoelens en emoties zijn geen mystieke krachten, maar biochemische processen die diep in ons brein en lichaam verankerd zijn. Ze zijn het resultaat van miljoenen jaren evolutie, ontworpen om ons te helpen overleven. Emoties zijn vaak intens en duidelijk herkenbaar, zoals woede, angst of blijdschap. Gevoelens zijn subtieler, maar hebben dezelfde oorsprong: ze zijn beide het resultaat van neurologische en hormonale reacties op prikkels uit onze omgeving.

De ‘amygdala’, een klein amandelvormig gebied in ons brein, speelt een centrale rol bij het ontstaan van emoties en gevoelens. Dit deel van het brein, ook wel het 'reptielenbrein' genoemd, reageert razendsnel op bedreigingen of kansen. Ziet u een slang? De amygdala zorgt ervoor dat uw lichaam overspoeld wordt met stresshormonen zoals adrenaline, zodat u kan vechten, vluchten of bevriezen. Ziet u een boom vol zoete vruchten? Dan krijgt u een gevoel van verlangen, aangestuurd door dopamine, een stofje dat beloning en motivatie regelt. Okay, tegenwoordig zal die reactie waarschijnlijk door andere nogal ongezonde snacks worden opgewekt.

Deze mechanismen waren cruciaal voor onze overleving op de Afrikaanse savannes. Angst hielp ons om gevaar te vermijden, lust zorgde voor voortplanting, en schuldgevoelens hielden de groepssamenhang in stand. Maar hoewel deze emoties en gevoelens perfect waren afgestemd op de prehistorische wereld, zijn ze lang niet altijd geschikt voor de moderne samenleving. Onze moderne wereld is heel anders en kent totaal andere gevaren dan de wildernis van onze prehistorische voorouders.

Gevoelens zetten ons tegenwoordig in toenemende mate op het verkeerde spoor en dat is zorgelijk. Onze hersenen zijn geëvolueerd in een wereld van schaarste en directe gevaren. In die context was het logisch om je vol te proppen met zoet en vet voedsel wanneer het beschikbaar was, omdat de volgende hongersnood altijd op de loer lag. Tegenwoordig leiden diezelfde impulsen echter tot overconsumptie en obesitas. Evenzo was het in een kleine, hechte groep van levensbelang om je aan te passen aan de meerderheid, omdat buitensluiting een doodvonnis kon betekenen. Vandaag de dag kan diezelfde groepsdruk leiden tot conformisme, populisme of zelfs gewelddadig gedrag, zoals bij voetbalhooligans. Populistische leiders weten precies op welke prehistorische gevoelsknopjes ze moeten drukken om ons te manipuleren. Ze zijn verbazingwekkend succesvol in het misbruiken van onze angsten, al dan niet via de algoritmes van hun sociale media, om ons voor hun karretje te spannen. 

Het probleem is dat onze gevoelens en emoties niet zijn meegeëvolueerd met de complexiteit van de moderne wereld. Ze zijn nog steeds gericht op korte termijn beloningen en directe gevaren, terwijl veel van de uitdagingen waar we nu voor staan, zoals klimaatverandering, technologische revoluties en sociale onrust om langetermijndenken en nuance vragen.

Gelukkig heeft de evolutie ons niet alleen uitgerust met emoties, maar ook met een krachtig instrument om ze te overstijgen: ons ‘verstand’ of zoals de stoïcijnen het noemen onze ‘ratio’. De menselijke neocortex, het deel van het brein dat verantwoordelijk is voor rationeel denken, planning en zelfreflectie, stelt ons in staat om verder te kijken dan onze directe impulsen. We kunnen onze gevoelens analyseren, kritisch bevragen en beslissen of ze ons wel naar de juiste keuzes leiden.

Bijvoorbeeld: uw gevoel zegt misschien dat u dat extra stuk taart moet nemen, omdat het zo lekker smaakt en uw brein geprogrammeerd is om zoetigheid te waarderen. Maar uw verstand kan u eraan herinneren dat te veel suiker slecht is voor uw gezondheid en dat u zich later waarschijnlijk slecht zult voelen als u toegeeft aan die impuls. Op dezelfde manier kan uw gevoel u vertellen dat u mee moet gaan met de mening en angsten van de groep, maar uw verstand kan u dan helpen om kritisch na te denken en uw eigen standpunt te vormen.

Het gebruik van uw verstand kost energie en moeite, en het voelt niet altijd even bevredigend op korte termijn. Maar op de lange termijn leidt het vaak tot betere beslissingen en een evenwichtiger leven. Het in deze blogs beschreven moderne stoïcisme biedt een remedie tegen het blind volgen van uw hart. Het biedt een waardevol perspectief op hoe we om kunnen gaan met onze gevoelens en emoties. De stoïcijnen leerden dat we ons niet moeten laten meeslepen door emoties en gevoelens, maar ze moeten zien als signalen die we kunnen analyseren en beheersen. Het doel is niet om emoties uit te bannen, maar om ze te begrijpen en te gebruiken als informatie, in plaats van ze blind te volgen.

Een centraal idee in het stoïcisme is het onderscheid tussen wat we wel en niet kunnen controleren. We hebben geen volledige controle over onze emoties, ze ontstaan nu eenmaal spontaan, maar we hebben wel controle over hoe we erop reageren. Door onze gevoelens te observeren en te bevragen, kunnen we ervoor kiezen om niet automatisch te handelen naar wat ons hart ons ingeeft.

Bijvoorbeeld: als u boos wordt omdat iemand u beledigt, kunt u die emotie erkennen zonder er meteen naar te handelen. In plaats van direct kwaad uit te vallen, kunt u zich afvragen: "Waarom voel ik me zo? Is deze reactie proportioneel? Wat wil ik bereiken met mijn reactie?" Door deze vragen te stellen, neemt u afstand van uw emoties en maakt u ruimte voor een meer rationele benadering.

Het stoïcisme moedigt ons ook aan om onze waarden en principes centraal te stellen in onze beslissingen, in plaats van ons te laten leiden door kortstondige gevoelens. Dit helpt om consistenter en doelgerichter te leven, en om niet ten prooi te vallen aan impulsieve keuzes waar we later spijt van krijgen.

U moet daarom zoeken naar een balans tussen hart en verstand. Gevoelens en emoties zijn krachtige drijfveren die ons helpen om te overleven en betekenis te vinden in het leven. Maar ze zijn niet onfeilbaar. In de complexe wereld van vandaag kunnen ze ons soms op het verkeerde spoor zetten, of het nu gaat om ongezonde gewoonten, groepsdruk of impulsieve beslissingen.

Het is daarom verstandig om niet blindelings uw hart te volgen, maar ook uw verstand te gebruiken. Door uw gevoelens te erkennen, te analyseren en waar nodig te overrulen, kunt u betere keuzes maken die op de lange termijn meer voldoening geven. Het moderne stoïcisme biedt hiervoor een praktisch en tijdloos raamwerk, waarin zelfbeheersing, rationaliteit en zelfreflectie centraal staan.

Dus de volgende keer dat u het advies krijgt om "uw hart te volgen", bedenk dan: uw hart kan een goede gids zijn, maar het is uw verstand dat kaart kan lezen en de koers kan bepalen.

Modern stoïcisme: Meer dan een zelfhulpmethode

 In een tijd waarin zelfhulpboeken en mindfulness-apps de markt overspoelen, wordt het stoïcisme vaak gezien als weer een variant op deze trends. Soms lijkt het alsof het in het stoïcisme alleen maar gaat om het leiden van een gelukkig leven. Voor velen is het inderdaad niet meer dan een manier om stress te verminderen, emoties te beheersen en een beetje meer rust te vinden in een chaotische wereld. Maar het moderne stoïcisme is veel meer dan dat. Het is een volwaardig levenssysteem, een alomvattend filosofisch raamwerk dat niet alleen praktische levenslessen biedt, maar ook een diepgaande visie heeft op de aard van de werkelijkheid, de menselijke natuur en de plek van de mens in het universum.

Het stoïcisme is niet slechts een verzameling tips en trucs om het leven beter aan te kunnen. Het is een coherent filosofisch systeem met een eigen metafysica, fysica, kennisleer, psychologie en ethiek. Deze pijlers vormen de basis van de stoïcijnse wereldbeschouwing en bieden een diepgaand begrip van de werkelijkheid en onze plaats daarin.

1. Metafysica: Een bewust universum 

De stoïcijnse metafysica gaat uit van een geordend en bewust universum. Volgens de stoïcijnen is het universum doordrongen van een ‘goddelijke’ rede (Logos), die alles verbindt en bestuurt. Dat klinkt gek, maar is toch logischer dan het op het eerste gezicht lijkt. Het betekent bijvoorbeeld niet dat er een persoonlijke god zou bestaan, maar eerder dat er een rationeel principe bestaat dat de kosmos ordent. Wat wij natuurwetten en fysische regelmaat noemen, zien de stoïcijnen als die logos: het bewustzijn van het universum. Deze visie impliceert dat alles wat gebeurt, hoe chaotisch het ook lijkt, deel uitmaakt van een groter, 'zinvol' geheel. Voor de moderne stoïcijn kan dit inzicht een bron van troost en betekenis zijn, vooral in tijden van tegenspoed.

2. Fysica: De wetenschap als venster op de werkelijkheid  

De stoïcijnse fysica, die in de oudheid vooral gebaseerd was op de gebrekkige natuurwetenschappen van die tijd, heeft in het moderne stoïcisme plaatsgemaakt voor de inzichten van de moderne wetenschap. Het stoïcisme erkent dat de wetenschap het beste instrument is dat we hebben om de werkelijkheid te begrijpen. Het benadrukt het belang van empirisch onderzoek en rationaliteit, en moedigt ons aan om onze overtuigingen te baseren op feiten en bewijzen. Dit maakt het stoïcisme tot een filosofie die niet alleen compatibel is met de moderne wetenschap, maar deze ook omarmt. Het modern stoïcisme staat dan ook open voor nieuwe inzichten en is nooit te beroerd om haar eigen leer daarnaar aan te passen.

3. Kennisleer: Rationalisme als venster op de realiteit  

De stoïcijnse logica benadrukt het belang van rationaliteit en helder denken. Volgens de stoïcijnen is de rede het enige betrouwbare instrument dat we hebben om de werkelijkheid te begrijpen en goede beslissingen te nemen. Emoties, hoewel natuurlijk en onvermijdelijk, worden gezien als het resultaat van overtuigingen. Overtuigingen die rationeel en kloppend kunnen zijn, maar ook fout en irrationeel. Door onze gedachten te onderzoeken en te zuiveren van irrationele elementen, kunnen we emotionele rust en innerlijke vrijheid bereiken. Misschien dat we de ‘waarheid’ nooit volledig zullen bevatten, maar onze ratio is ons enige venster op de werkelijkheid. Dit rationalisme is een kernaspect van het stoïcisme en onderscheidt het van de meer mystieke of intuïtieve benaderingen van religies en moderne ideologieën.

4. Psychologie: Virtuositeit en geluk

De stoïcijnse psychologie combineert inzichten uit de cognitieve gedragstherapie (CGT) met de wijsheden van de oude stoïcijnse denkers. Centraal staat het idee dat het niet de gebeurtenissen zelf zijn die ons ongelukkig maken, maar onze interpretatie ervan. Door onze gedachten en overtuigingen te onderzoeken en te herformuleren, kunnen we emotionele veerkracht ontwikkelen en innerlijke rust vinden. Een belangrijk concept daarbij is de "dichotomie van controle": het onderscheid tussen wat we wel en niet kunnen beïnvloeden. Door ons te focussen op wat binnen onze macht ligt (onze eigen attitudes, gedachten en acties) kunnen we beter omgaan met uitdagingen en tegenslagen. De stoïcijnse psychologie benadrukt ook het belang van zelfreflectie, mindfulness en het ontwikkelen van deugden. Het doel is niet om emoties te onderdrukken, maar om ze te begrijpen en te sturen in lijn met een betekenisvol en evenwichtig leven. Deze benadering biedt praktische tools voor persoonlijke groei en emotioneel welzijn in een complexe wereld.

5. Ethiek: Virtuositeit als hoogste goed  

Het stoïcisme wordt vaak geassocieerd met innerlijke rust, zelfbeheersing en onverschilligheid tegenover externe omstandigheden. Dit kan de indruk wekken dat een stoïcijn zich terugtrekt uit de maatschappij en zich louter richt op persoonlijke virtuositeit. Maar dat klopt niet: een modern stoïcijn is geen kluizenaar, maar een bewuste deelnemer aan de maatschappij. De stoïcijnse ethiek draait om het concept van deugd (arete,virtus), dat wordt gezien als het hoogste goed. Deugd of virtuositeit zoals ik het liever noem, betekent niet alleen het ontwikkelen van een karakter dat in harmonie is met de natuur en de rede, maar het betekent ook moreel goed handelen. Het gaat erom dat we  onze talenten ontwikkelen om zo een zo volwaardig mogelijk mens te worden. Voor de stoïcijn is een virtuoos leven een leven dat geleid wordt door wijsheid, moed, rechtvaardigheid en zelfbeheersing. Dit ethische ideaal is niet alleen gericht op persoonlijk geluk, maar ook op het bijdragen aan het welzijn van de gemeenschap en de wereld als geheel.

Het moderne stoïcisme is dus veel meer dan een zelfhulpmethode. Het is een levensfilosofie die een diepgaand begrip biedt van de werkelijkheid en onze plaats daarin. Het biedt niet alleen praktische tools om met uitdagingen om te gaan, maar ook een visie op het leven die zowel intellectueel bevredigend als emotioneel bevrijdend is. Bovendien is het stoïcisme een filosofie die zich richt op actie en betrokkenheid bij de wereld. In tegenstelling tot de meeste zelfhulp- en mindfulness systemen, die zich vooral richten op innerlijke rust en acceptatie, moedigt het stoïcisme ons aan om actief bij te dragen aan de wereld en onze verantwoordelijkheden te nemen. Het is een filosofie van engagement, niet van afzondering.

Het moderne stoïcisme is daarom meer dan een zelfhulpmethode of een filosofische variant van mindfulness. Het is een alomvattend levenssysteem dat een diepgaand begrip biedt van de werkelijkheid, de menselijke natuur en de plek van de mens in het universum. Door zijn nadruk op rationaliteit, wetenschap, virtuositeit  en betrokkenheid biedt het stoïcisme een krachtig en relevant raamwerk voor het leven in de moderne wereld. Het is een filosofie die niet alleen helpt om persoonlijk geluk te vinden, maar ook om een zinvol en virtuoos leven te leiden.

Waarom stoïcisme en populisme niet samen gaan

 Inleiding

In een tijd waarin populistische leiders wereldwijd aan populariteit winnen, rijst de vraag hoe een filosofie van innerlijke rust en rationaliteit als het stoïcisme zich verhoudt tot deze trend? Terwijl sociale media een constante informatie-overload van op populisme gerichte propaganda bieden, wil het stoïcisme een manier bieden om mentale rust te bewaren en niet meegezogen te worden in de emotionele golven van het publieke debat. Waar stoïcisme wordt gekarakteriseerd door het streven naar innerlijke rust, rationeel denken en virtuositeit speelt populisme in op emoties en angsten, vaak door middel van retoriek die eenvoudige oplossingen biedt voor complexe problemen. Hoewel beide concepten populair zijn in het publieke debat, staan ze diametraal tegenover elkaar. Dit artikel verkent waarom moderne stoïcijnen nooit populistisch kunnen zijn.

Een van de kernprincipes van het stoïcisme is het idee van controle. Stoïcijnen geloven dat we onze aandacht moeten richten op datgene wat binnen onze macht ligt, zoals onze gedachten, overtuigingen en handelingen, en dat we ons niet moeten laten meeslepen door zaken buiten onze controle, zoals de mening van anderen, natuurverschijnselen of maatschappelijke onrust. Deze focus op innerlijke controle en rationeel denken staat in schril contrast met het populistische streven om de massa te mobiliseren via emotionele en simplistische boodschappen.

Daarnaast draait het stoïcisme om virtuositeit als hoogste goed. Die virtuositeit is volgens de stoïcijnen onveranderlijk en onafhankelijk van externe omstandigheden. Populisme, daarentegen, is vaak opportunistisch en gebaseerd op het aanpassen van de boodschap aan de grillen van de massa. Deze fundamentele verschillen maken het voor een modern stoïcijn onmogelijk om populistisch te handelen. Laten we een kijken naar een aantal redenen waarom een modern stoïcijn geen populist kan zijn. 

De mythe van de 'wil van het volk'
Populisme is gebaseerd op het idee dat er een homogene "wil van het volk" zou bestaan. Ze gaan er daarbij van uit  dat er een strijd bestaat  tussen het "volk" en de "elite". Stoïcijnen geloven echter dat alle mensen gelijk zijn, ongeacht hun sociale status. Daarom zou een stoïcijn nooit proberen een wig te drijven tussen het zogenaamde  "volk" en die zogenaamde vooral in het geheim opererende "elite". Stoïcijnen weten dat individuen rationele wezens zijn met hun eigen gedachten en gevoelens. Daarom zou een stoïcijn nooit beweren de "wil van het volk" te vertegenwoordigen, omdat ze weten dat zo’n homogene "wil van het volk" net zo’n fabeltje is als een geheimzinnige op wereldhegemonie uitzijnde “elite”. 

Emotionele manipulatie versus rationele analyse
Populistische leiders en bewegingen zijn meesters in het aanwakkeren van emoties zoals angst, woede en hoop. Ze schetsen vaak een vijandbeeld en beloven eenvoudige oplossingen voor complexe problemen. Dit appelleert aan de menselijke neiging tot tribalistisch denken en emotioneel reageren en dat zijn precies de zaken waar stoïcijnen zich tegen verzetten. Populisme gaat dan ook gepaard met het gebruik van emotionele taal en bombastische retoriek. Stoïcijnen geloven echter dat emoties ons oordeel kunnen vertroebelen. Daarom zou een stoïcijn nooit proberen de emoties van mensen te bespelen. Een stoïcijn streeft er juist naar om emoties zoals angst en woede te temperen door rationele analyse en reflectie. Het idee om emoties bewust op te wekken en te benutten als een politiek wapen zou voor een stoïcijn moreel onacceptabel zijn. Populistische strategieën, zoals polarisatie en het gebruik van simplistische retoriek, zijn daarom onverenigbaar met stoïcijnse principes.

Kosmopolitisme versus tribalisme
Stoïcijnen geloven in kosmopolitisme: het idee dat alle mensen deel uitmaken van één wereldgemeenschap. Dit universalisme staat haaks op de ‘wij versus zij’-retoriek die zo kenmerkend is voor populisme. Terwijl populisme vaak nationale of regionale belangen boven die van anderen plaatst, streeft het stoïcisme naar rechtvaardigheid en gelijkheid voor alle mensen, ongeacht afkomst, religie of nationaliteit. Een modern stoïcijn zou zich daarom niet comfortabel voelen met de exclusieve en vaak polariserende aard van populistische boodschappen.

De relatie tot waarheid
Populisme gaat vaak gepaard met een opportunistische omgang met de waarheid. Feiten worden selectief gepresenteerd, verdraaid of gewoon verzonnen om de eigen agenda te ondersteunen. Daarbij zijn populisten uitgesproken anti-wetenschappelijk. Wetenschap maakt in hun ogen deel uit van de verwerpelijke ‘elite’. Ze hebben het dan ook niet zo op de werkelijkheid en de feiten. Er worden vijandbeelden gecreëerd en er wordt gebruikgemaakt van soms groteske complottheorieën. Stoïcijnen proberen zo objectief en rationeel mogelijk te blijven. Voor een stoïcijn is waarheidlievendheid een fundamentele waarde. De filosofie moedigt aan om eerlijk en oprecht te zijn, zowel tegenover anderen als tegenover jezelf. Een stoïcijn zou nooit bewust feiten manipuleren om steun te winnen, omdat dit ingaat tegen het streven naar virtuositeit. Als de stoïcijnse leer in strijd zou komen met nieuwe wetenschappelijke inzichten dan is het de leer die dient te worden aangepast en niet de wetenschap die moet worden verguisd.

Het gebrek aan zelfcorrigerend vermogen
Populisten leiden aan een ernstig gebrek aan zelf-scepsis. Ze zien de meestal nogal simplistische ideeën en meningen van hun beweging als onfeilbaar. Wat de beweging beweert is waar en mag onder geen beding betwijfeld worden. Iedere andersdenkende is een vijand van het volk die online of met agressie geïntimideerd en het zwijgen opgelegd moet worden. Stoïcijnen kennen daarentegen een sterk zelfcorrigerend vermogen. Ze zijn er niet zo heel sterk van overtuigd dat ze altijd gelijk hebben en staan open voor andere meningen. Nieuwe ontwikkelingen en inzichten kunnen daardoor altijd leiden tot het bijstellen van hun mening.

Alles draait om de leider
Het populisme gaat uit van een almachtige leider als belichaming van de ‘volkswil’. Tegenspraak wordt niet geduld. Wat de grote leider wil en uitvoert is per definitie goed. Iedere vorm van oppositie wordt als ‘volksvijandig’ onderdrukt. Als een stoïcijn een leidende rol zou aannemen, zou hij of zij dit doen vanuit een onwankelbaar commitment aan virtuositeit en rationaliteit, niet vanuit een wens om populair te zijn. Stoïcisme moedigt leiderschap aan dat gebaseerd is op het algemeen belang, in plaats van op het najagen van persoonlijke macht of het plezieren van een specifieke groep. Dit type leiderschap contrasteert scherp met populisme, dat vaak draait om persoonlijke ambitie en het consolideren van macht door middel van massale steun.

Conclusie
Het stoïcisme en populisme zijn filosofisch gezien onverenigbaar. Waar populisme afhankelijk is van het inspelen op emoties, opportunisme en verdeeldheid, blijft het stoïcisme trouw aan rationaliteit, virtuositeit en universele verbondenheid. Een modern stoïcijn kan daarom nooit populistisch zijn, omdat dit zou betekenen dat hij of zij de kernprincipes van het stoïcisme verraadt. In een wereld die steeds vaker wordt gedomineerd door polarisatie en emotioneel geladen debat, biedt het stoïcisme een waardevol tegenwicht: een oproep tot rationaliteit, matigheid en rechtvaardigheid. Stoïcisme is een filosofie die de nadruk legt op het leiden van een virtuoos leven. Het stimuleert u om uzelf te ontwikkelen en het leert u om de dingen te accepteren die u niet kunt veranderen en u te concentreren op de dingen die u wel kan veranderen. Populisme daarentegen is een politieke ideologie die beweert de wil van het "gewone volk" te vertegenwoordigen. Het is een gevaarlijke ideologie die leidt tot verdeeldheid, onderdrukking en zelfs geweld. In een tijd waarin populisme en polarisatie toenemen, biedt het stoïcisme een waardevol kompas. Het daagt ons uit om onze emoties te beteugelen, rationeel te denken en te handelen vanuit virtuositeit. Laten we deze wijsheid omarmen en toepassen in ons dagelijks leven en in het publieke debat.