Musturbation en de staf van Hermes

 Als u de sociale media en reclame moet geloven, leven we in een wereld van winnaars. Verliezers bestaan niet of hebben hun tegenslag volledig aan zichzelf te wijten. Deze cultuur van wilskracht, hard werken en ambitie maakt het zo verdomd moeilijk om te accepteren dat de werkelijkheid niet zo in elkaar steekt. Sterker nog, in onze wereld van ‘jonge’, mooie, dynamische en vooral ambitieuze mensen is het ondenkbaar en zelfs een taboe om te verkondigen dat het zo niet werkt. Als u maar hard genoeg uw best doet, dan gaat alles u toch voor de wind? Het voelt zwak en u voelt zich een enorme loser als de dingen niet zo lopen als u wilt. Als u mislukt is dat uw eigen schuld. U hebt gewoon niet hard genoeg uw best gedaan.

De stoïcijnse psycholoog en grondlegger van de cognitieve gedragstherapie Albert Ellis noemde dit ‘musturbation’. De foutieve en schadelijke overtuiging dat de dingen moeten (must) gaan zoals u wilt dat ze gaan. In tegenstelling tot masturbatie is musturbation niet leuk en wel degelijk schadelijk voor uw gezondheid. ‘Musturbation’ weerhoudt u ervan om de dingen te zien zoals ze werkelijk zijn. Het geeft u een onrealistische fata morgana van de wereld die telkens weer tot nieuwe teleurstellingen aanleiding geeft. Het ergste is dat u niet met de werkelijkheid aan de slag gaat zoals die echt is. Of die nu leuk is of juist heel vervelend.

Wat u ook verteld wordt, u kunt niet alles bereiken wat u maar wilt. U heeft nu eenmaal niet overal aanleg voor en zelfs als u ergens wel aanleg voor hebt, bestaan er nog omstandigheden die u ervan kunnen weerhouden om uw doelstellingen ook echt te behalen. Hoe hard u ook uw best doet, het is niet waar dat u alles bereiken kunt wat u maar wilt. U kunt niet alles. Er gebeuren nu eenmaal vervelende dingen, het is niet altijd zonnig, soms regent en stormt het, ongelukken en ziektes kunnen iedereen overkomen, mensen kunnen u moedwillig tegenwerken, grof en soms zelfs kwaadaardig zijn. Kortom: u bent niet perfect en ‘shit happens’. Het is zinloos om u hiertegen te verzetten. Dat kost alleen maar energie en levert een hoop ergernis en verdriet op, zonder dat er ook maar iets in de wereld door verandert. De enige remedie hiertegen is acceptatie of nog beter: ‘amor fati’. De Yoda van de klassieke wereld Epictetus zei het als volgt: ‘probeer niet alles volgens je wil te laten gebeuren, maar laat het gebeuren zoals het komt’. De stoïcijnen noemden dit de kunst van ‘apatheia’, de kunst van berusting en acceptatie. De Romeinse dichter Horatius schreef: ‘feras non culpes quod vitari non potest’, ‘wat niet genezen kan worden, moet doorstaan worden’.

Zoals we in de vorige blog zagen is de term ‘amor fati' eigenlijk afkomstig van Nietzsche: 'Heb datgene lief wat noodzakelijk is’ was zijn motto en dat had zomaar ook het motto van de stoïcijnen geweest kunnen zijn. Het begint ermee dat u accepteert wat het noodlot op uw pad brengt. U hoeft het niet meteen leuk te vinden, maar u zal het er wel mee moeten doen. De werkelijkheid is het materiaal waar u mee aan de slag moet of u het nu wilt of niet. Zeno gebruikte een metafoor om dit te beschrijven. Je bent als een aan een kar vastgebonden hond. Je wordt meegetrokken waar die kar ook naartoe gaat. Je kunt je verzetten en naar links of naar rechts trekken of je hakken in het zand zetten, maar meegesleurd wordt je uiteindelijk toch. Die hond zou het een stuk prettiger hebben als hij in plaats van zich te verzetten met de kar mee zou gaan lopen. Misschien kom je onderweg nog wel wat interessante dingen tegen die wel binnen je bereik liggen.

Maar ‘amor fati’ gaat verder dan alleen maar accepteren wat u overkomt. Zoals u weet zijn externe gebeurtenissen onbelangrijk voor een virtuoos leven. Dat betekent echter niet dat u er koud en ongeïnteresseerd tegenover hoeft te staan. Sommige externe gebeurtenissen vallen te prefereren boven andere, maar ook de minder prettige gebeurtenissen en dingen kunnen met een zekere vreugde worden verwelkomd. Een stoïcijn wil in overeenstemming met de universele natuur leven en zal dan ook alles wat die universele natuur op zijn pad brengt blijmoedig aanvaarden. Hij zal ze niet alleen aanvaarden, maar zal zelfs willen dat ze gebeuren. Ze zijn immers afkomstig van de universele natuur en onontkoombaar. En dat geldt, hoe gek het ook klinkt, ook voor de vervelendste dingen.

Het blijft normaal om er de voorkeur aan te geven dat alles op een voor u gunstige manier verloopt. Ook als stoïcijn moet u daarom zeker uw uiterste best blijven doen om de dingen, ijs en weder dienende, uw kant te laten opvallen. U mag het zich echter niet aantrekken als dat niet altijd, of misschien zelfs wel nooit, lukt. U moet accepteren dat u het verleden niet kunt veranderen en dat u over de toekomst hoe u ook uw best doet, maar een heel beperkte invloed kunt uitoefenen. Die acceptatie is al moeilijk genoeg, maar de stoïcijnen gaan, zoals we zagen, zelfs nog een stap verder en verwachten met hun ‘amor fati’ van hun leerlingen niets minder dan dat ze van de slechte dingen die hen overkomen houden. Om de ronduit slechte dingen die er zo nu en dan met u, andere mensen en de wereld gebeuren ook echt te willen is andere koek. De stoïcijnse techniek van de staf van Hermes kan u hierbij helpen.

Bij deze techniek probeert u vanaf nu iedere tegenslag, ieder obstakel dat u belemmert bij het bereiken van uw doelen, te beschouwen als een kans. U moet obstakels en tegenslagen gaan zien als een mogelijkheid om uw karakter te trainen. De staf van Hermes is een methode die de stoïcijnen aanraden om te helpen een vervelende situatie minder vervelend te laten worden. Volgens de mythe kon de god Hermes door met zijn staf voorwerpen aan te raken die voorwerpen in goud veranderen. Een techniek waar de alchemisten eeuwenlang tevergeefs naar gezocht hebben, zonder te weten dat de stoïcijnen al eeuwen eerder hadden ontdekt hoe ze dingen in goud konden veranderen. 

Alles wat u als stoïcijn onderneemt, onderneemt u onder de voorwaarde dat er niets tussenkomt. De techniek van het zogenaamde stoïcijnse voorbehoud. Dit voorbehoud spoort u aan om bij al uw plannen rekening te houden met onvoorziene omstandigheden en in uw achterhoofd te houden dat het ook zou kunnen mislukken. U bent niet van plan iets te gaan bereiken. Nee, u bent van plan uw best te doen om iets te bereiken. Maar de stoïcijnen gingen zelfs nog een stap verder. Ze zagen in ieder obstakel een mogelijkheid om hun virtuositeit te oefenen. Ze veranderden een tegenslag op die manier in een kans. Laten we er eens een heel herkenbaar en alledaags voorbeeld bijhalen.

U heeft een belangrijke afspraak, maar er staat een lange file waardoor u te laat komt. U stapte in uw auto om naar de afspraak te gaan, maar had daar al van te voren het voorbehoud bij gemaakt dat er niets zou gebeuren dat u zou belemmeren om ook echt op tijd te komen. U had zich er alleen maar aan verbonden om uw best te doen om op tijd op de afspraak te verschijnen. U bent ruim op tijd vertrokken en heeft de fileberichten gecontroleerd, maar er is een vrachtwagen geschaard en u komt toch nog in een onverwachte file terecht. Er zit geen beweging in de lange rij auto’s voor u. Geen twijfel mogelijk, u zult te laat komen. U kunt tevreden zijn, u heeft alles in uw macht gedaan om op tijd te komen. 'Hoe zo tevreden’ zult u uitroepen, ‘ik kom te laat'. Een stoïcijn zal u vertellen dat u ondanks de tegenslag er toch in geslaagd bent om te bereiken wat u wilde, namelijk uw best doen om op tijd te komen. Niets aan de hand dus, het stoïcijnse voorbehoud redt u van onnodige ergernis. Maar nu doet zich zelfs nog een andere gelegenheid voor om te bewijzen dat u een echte stoïcijn aan het worden bent.

De file biedt u namelijk de mogelijkheid om andere stoïcijnse vaardigheden te oefenen. De file is iets wat buiten uw controle ligt, er is dus geen enkele reden om u druk te maken over de vertraging die u oploopt. Het obstakel van de file is zelfs een prachtige gelegenheid om uw stoïcijnse gelijkmoedigheid te trainen. U kunt laten zien dat u geen slaaf van uw verlangens bent en dat de dingen waar u geen controle over hebt u koud laten. De vertraging doet u niets, u blijft geduldig wachten tot de file zich weer oplost en hebt in die tijd ook nog eens uw stoïcijnse vaardigheden geoefend. Hoe vaker u uw gelijkmoedigheid kunt trainen, hoe sterker die karaktereigenschap wordt. De staf van Hermes heeft de tegenslag zo in een gouden kans om u te bewijzen veranderd.

U kunt zich zelfs verbeelden dat het universum expres allerlei uitdagingen op uw pad brengt om u zo de gelegenheid te geven om te kunnen groeien. In de oudheid dachten sommige stoïcijnen dit trouwens echt. In hun ogen is het universum een bewustzijn, een deel van dat bewustzijn is het eerder genoemde ‘hegemonikon’ van de mens. Dit bewuste universum wil dat het menselijk ‘hegemonikon’ zich ontplooit en perfectioneert en biedt het daarom allerlei problemen en levenslessen aan. Door te leren daar op een virtuoze manier mee om te gaan perfectioneert een individu zijn eigen karakter (hegemonikon) en daarmee, indirect, ook het bewustzijn van het universum zelf. Dit gaat mij als moderne stoïcijn te ver, maar misschien dat het u wel kan helpen om allerlei tegenslag beter te kunnen aanvaarden. Hoe u hier ook in staat het neemt niet weg dat de staf van Hermes u kan helpen een vervelende situatie een beetje nut te geven en zo minder vervelend te maken. De staf van Hermes verandert zo alles wat u op uw levenspad tegenkomt in puur goud.