Pas op voor uw gedachten

 In de tijd dat mensen als jager-verzamelaars in kleine groepjes over de savanne trokken was het van cruciaal belang om snel te kunnen beslissen of je ging aanvallen of wegvluchten. Het in een fractie van een seconde kunnen filteren van alle relevante informatie betekende het verschil tussen een geslaagde jachtpartij en het veranderen in het avondmaal van een sabeltandtijger. Ieder individu dat tijdens de jacht vol bewondering naar de zonsondergang stond te kijken, moest zonder eten naar bed of werd het diner van een of ander roofdier. Deze gevoelige en bedachtzame voorouder slaagde er dan ook niet in om zijn genen door te geven. Eigenschappen die er voor zorgen dat je snelle, eenvoudige en vooral efficiënte oordelen velt zijn zo door de natuurlijke selectie deel gaan uitmaken van het menselijke genoom.

Dergelijke mentale shortcuts werkten prima op de savanne, maar in de stadsjungle doen ze het een stuk minder goed. Ze leiden tot voor de moderne tijd vreemde oordelen en zijn bovendien niet bepaald onfeilbaar. Het is een evolutionaire bron van veel denkfouten, drogredeneringen of ‘biases’ zoals ze tegenwoordig in plaats van vooroordelen genoemd schijnen te moeten worden.

U bent dus belast met een heel scala aan ingebakken gedragspatronen, vooroordelen en denkfouten. Dat betekent echter niet dat u met huid en haar uitgeleverd bent aan die denkfouten. U weet dat ze bestaan en uw rede is in staat ze te vermijden. Sterker nog, het stoïcisme verwacht van u dat u zich er constant bewust van bent dat u een denkfout zou kunnen maken. Door u daar voortdurend bewust van te zijn kunt u zich er tegen verzetten en kunt u voorkomen dat u die fouten maakt. Dat zal niet natuurlijk aanvoelen en het zal de nodige inspanningen en doorzettingsvermogen van u vergen, maar u kunt er wel heel wat onnodige ellende mee voorkomen.

Als leerling stoïcijn of ‘prokopton’ zult u dus moeten proberen u aan de beschikbare feiten te houden en zo kloppend mogelijk te redeneren. U moet uw best doen om alles wat u in uw leven tegenkomt op een zo rationeel mogelijke manier te behandelen. Dat is niet makkelijk. Uw meningen zijn zelden weloverwogen en uw beslissingen zijn zelden rationeel. Snel, irrationeel en onlogisch denken gaat u veel makkelijker af dan rationeel nadenken. De hersenen zijn energieverslinders en het is efficiënter en makkelijker om nieuwe informatie snel in een bekend kadertje weg te zetten. Rationeel denken gaat in tegen uw aangeboren instincten en zal u door uw medemensen zeker niet altijd in dank worden afgenomen. Mensen hebben nu eenmaal bepaalde vooroordelen, ideeën en manieren van denken waar ze niet zomaar afstand van willen nemen. Als leerling stoïcijn wordt er echter van u verwacht dat u afstand kunt nemen van uw vooringenomen ideeën en objectief naar de werkelijkheid kunt kijken. De stoïcijnse manier om tegen de wereld aan te kijken heeft veel weg van wat in de moderne tijd de wetenschappelijke methode wordt genoemd. Analyseer de feiten, wantrouw uw gedragsregels of uitgangspunten, controleer uw redeneringen op hun correctheid en wees vooral heel kritisch op u zelf. Probeer bewuste of onbewuste denkfouten of drogredeneringen te herkennen en te voorkomen. Een drogreden is een redenering die correct lijkt, maar dat niet is. Dat valt niet altijd even eenvoudig te ontdekken, maar is wel belangrijk. Niet alleen om te voorkomen dat u zelf fouten maakt in uw redeneringen, maar ook om te voorkomen dat u zich laat meeslepen door de oneigenlijke argumenten van volksmenners, politici, populisten en reclamebureaus.