15.4 Een verandering van perspectief

Uw ‘daimonion’ wordt zo uw persoonlijke leraar die u altijd met raad bij kan staan. Met daad zal wat moeilijker worden, hij blijft wel een fantasie. Uw ‘daimonion’ is uw eigen ideaalbeeld van een stoïcijnse wijze. Die wijze is het ultieme rolmodel, het ideaalbeeld voor de stoïcijnen. Het doel waarnaar gestreefd moet worden, of het nu haalbaar is of niet. Het antieke concept van de wijze is een beetje te vergelijken met wat in het Oosten de verlichte Boeddha is. De wijze is perfect gelukkig onder alle omstandigheden, hij leeft niet alleen in harmonie met de universele natuur maar kent die ook door en door, hij is volledig rationeel, hij is het toonbeeld van virtuositeit in alles wat hij doet en hij is absoluut goedertieren, sereen en verlicht. Kortom hij bestaat niet. De stoïcijnen zeiden, zoals we zagen, dat de wijze net zo zeldzaam was als een Ethiopische Phoenix. Heel goed wetend dat een dergelijke vogel helemaal niet bestaat. In tegenstelling tot boeddhisten is heiligenverering niets voor stoïcijnen. Ze waren zich er veel te goed van bewust dat in de echte wereld perfecte mensen niet bestaan. Voor de stoïcijnen was de wijze dan ook vooral een hypothetisch figuur. 

Toch staan de stoïcijnse teksten vol met verwijzingen naar de wijze. Dat lijkt een beetje raar als je er aan twijfelt of er ooit een wijze heeft bestaan en er al helemaal geen hoge verwachtingen van hebt dat er in de toekomst ooit één zal bestaan. De wijze is niets meer dan een rolmodel, een ideaal dat nagestreefd moet worden, ook al is het onbereikbaar. Een imaginair voorbeeld, een onhaalbaar einddoel dat het desondanks waard is om na te jagen. Het is hier voor een stoïcijn niet het einddoel dat telt, maar de weg er naar toe. De weg is het doel. Het is ook het enige doel dat haalbaar is. 

De al dan niet imaginaire wijze bekijkt de wereld vanuit een heel ander perspectief dan de normale mens. Hij ziet de wereld ‘sub specie aeternitas’, vanuit een tijdloos en universeel gezichtspunt. Het loont echter ook voor een leerling stoïcijn om zijn perspectief te verruimen en dingen zo nu en dan eens van een andere kant te bekijken. U kunt zich erin oefenen door zo nu en dan wat meer afstand te nemen van wat er om u heen gebeurt. Probeer minder betrokken te zijn en bekijk uw buitenwereld als een objectieve onpartijdige toeschouwer. Hoe zou een stoïcijnse wijze een bepaalde gebeurtenis ervaren? Hoe kijken de andere betrokkenen er tegen aan en hoe zou een niet betrokken derde het zien? 

Zo kunt u het zoveelste nieuwsbericht over een nieuwe oorlog, politieke strubbelingen en aanslagen vanuit een historisch perspectief proberen te bekijken. Het lijkt misschien wel of alles nu veel erger en radicaler is dan vroeger, maar is dat wel zo? Zijn de huidige gebeurtenissen wel zo uniek en bijzonder als ze lijken? Het loont de moeite om als leerling stoïcijn uw oude geschiedenisboeken van zolder te halen. Is er sprake van een bepaalde ontwikkeling die al veel langer aan de gang is, is er al eens eerder iets soortgelijks gebeurd? Vanuit een historisch perspectief ziet de actualiteit van vandaag er soms heel anders uit. 

Maar ook persoonlijke tegenslagen en meevallers kunt u proberen op een wat afstandelijkere manier te ervaren. Uw leven is misschien wel heel wat minder bijzonder en uniek dan u denkt. Bekijk alles zo objectief mogelijk alsof u er niet bij betrokken bent, alsof u een onpartijdige buitenstaander bent. De volgende oefeningen kunnen u helpen afstand te nemen en een ander perspectief aan te nemen. 

Oefening: Een blik in de eeuwigheid (zie de wereld ‘sub speci aeternitas’) 

Ga op een rustige plek zitten of liggen waar u de komende twintig minuten niet gestoord kan worden. Ontspan u en wordt u bewust van het hier en nu. Waar bent u? Wat doet u? Realiseer u hoe snel dat ene momentje waarop u echt bewust aanwezig bent weer vervlogen is. Hoeveel van die momentjes zitten er wel niet in een dag, in een week, een jaar, een mensenleven? Hoeveel van die momenten heeft u in uw leven gehad en hoeveel zult u er nog krijgen? Uw ouders, grootouders, overgrootouders, al uw voorouders hebben die korte momentjes van bewustzijn gehad. Wat is er gebeurd met al die momenten? Wat gebeurt er met de momenten van de miljarden mensen die nu leven en wat is er gebeurd met de momenten van onze voorouders? Denk aan de geschiedenis van de mensheid. Mensen bestaan nog maar een fractie van de tijd dat er leven op aarde is. Richt u nu op de geschiedenis van ons zonnestelsel. Dat bestaat zo’n vijf miljard jaar, nog niet de helft van de tijd dat het universum bestaat. Besef hoe kort en onbelangrijk uw kleine momentjes van bewustzijn in verhouding tot deze eeuwigheid zijn. Laat dit een poosje tot u doordringen voordat u terugkeert naar het hier en nu en de realiteit van uw lichaam op uw bed of in een stoel. Wat heeft deze imaginaire reis in de tijd voor u betekent? Is er iets veranderd in uw perspectief? 

Een wijze bekijkt zijn leven vanuit een historisch perspectief. Hij kent zijn plaats in de wereldgeschiedenis en weet dat zijn rol, hoe bijzonder ook, nooit meer dan een fractie van het geheel kan vormen. In dit verband heeft het ook voor een leerling zin om eens een boek over ‘big history’ te lezen of een cursus over dit fascinerende onderwerp te volgen. Bij ‘big history’ wordt de geschiedenis van het universum en de mensheid vanaf de oerknal tot het heden gevolgd. Daarbij worden verschillende wetenschappelijke disciplines met elkaar in verband gebracht. Astronomie behandelt de geschiedenis van het universum, geologie de geschiedenis van de Aarde, biologie en paleontologie de geschiedenis van het leven en uiteindelijk komt ook dat waar we normaal gesproken bij het woord geschiedenis aan denken aan bod. Op deze manier kunt u een overzicht van de geschiedenis van het universum en de wereld verkrijgen. Een overzicht dat u leert dat uw momentje in de geschiedenis en al uw problemen, maar heel relatief zijn in vergelijking met het al. (Deze boeken en cursussen kunnen u een beetje op weg helpen: Big History, ook de moeite waard  en tot slot twee engelstalige Cursussen bij Coursera).