EEN STOÏCIJNS VIERSTAPPENPLAN TEGEN ANGST

 

Angst is misschien wel de vervelendste van alle negatieve emoties of passies zoals de stoïcijnen ze noemen. Het maakt dat je je rot voelt en zorgt er voor dat je niet meer goed kunt nadenken. Alles zie je negatief en door een donkere bril. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de stoïcijnen een heel arsenaal aan technieken tegen allerlei gradaties van bangheid hebben ontwikkeld. Technieken die zo succesvol bleken te zijn dat u ze tegenwoordig kunt terugvinden bij de mindfulness en cognitieve gedragstherapie. Wetenschappelijk onderzoek toont tegenwoordig aan dat de oude stoïcijnse methoden prima werken bij het tegengaan van zorgen en andere negatieve gedachten.

Angstgevoelens hebben betrekking op iets wat zich of in het heden, of in de toekomst of in zowel het heden als in de toekomst afspeelt. De stoïcijnen wijzen er op dat veel van onze angsten het gevolg zijn van onzorgvuldig denkwerk. Zeker als het om de dingen gaat waar we ons zorgen over maken hebben wij mensen de neiging om niet al te kritisch te zijn. We gaan maar al te makkelijk en snel uit van het slechtste scenario. En dat is uit evolutionair oogpunt helemaal niet zo verwonderlijk. De voorouders die onbezorgd en flierefluitend door het leven gingen liepen een aanzienlijke kans om in de maag van de lokale sabeltandtijger te eindigen. Zorgelijkheid en bangigheid geeft een evolutionair voordeel en is dus ingebakken geraakt in de menselijke aard. We zijn daardoor gek op slecht nieuws, hoe sensationeler en onwaarschijnlijker hoe beter.

Het is dan ook niet zo raar dat mensen verontrustend nieuws en zorgelijke gedachten doorgaans niet al te kritisch tegen het licht houden. Als we dat wel zouden doen zouden we er achter komen dat we helemaal niet zoveel weten over de toekomst. Al die vermeende aanwijzingen dat ons iets verschrikkelijks staat te wachten zijn bij nadere beschouwing heel wat minder realistisch dan we in eerste instantie dachten. Het is dus maar zeer de vraag of uw op de toekomst betrekking hebbende angsten wel reëel zijn. Het loont de moeite om voordat u zich weer eens overgeeft aan uw zorgen eerst even goed te kijken of u ook echt goede gronden hebt om bang te zijn. Als u eerlijk bent zult u moeten concluderen dat u regelmatig maar heel weinig gegronde redenen hebt om u ergens zorgen over te maken. Natuurlijk dingen gaan fout, maar nu u toch bezig bent eerlijk te zijn zult u moeten toegeven dat de werkelijkheid dikwijls beter uitpakt dan u verwacht had.

Deze rationele eerlijkheid betekent natuurlijk niet meteen dat u geen enkele reden tot ongerustheid meer hebt. Toch is het wel zo dat u zich op het moment dat u zich ongerust voelt doorgaans nog in redelijk comfortabele omstandigheden bevindt. U bent misschien wel bang om met Corona besmet te raken, maar op dit moment voelt u zich nog niet ziek. Of u bent bang om uw baan te verliezen, maar nu hebt u nog steeds werk. Of uw negatieve toekomstverwachtingen nu reëel zijn of niet in het heden hebt u waarschijnlijk geen reden om u rot te voelen. Op dit moment bent u gezond, hebt u geen pijn en wordt u geen onrecht aangedaan. Eigenlijk is er dus niets mis. Stoïcijnen raden u dan ook aan om zo veel mogelijk in het hier en nu te leven. Het heden is het enige moment in de enorme uitgestrektheid van de tijd waarin u werkelijk bestaat. Zonde van uw tijd om dat moment te verspillen aan allerlei angstgevoelens.

Om het makkelijker te maken hun angsten het hoofd te bieden ontwikkelden de stoïcijnen een stappenplan. Ze raden u aan om uw angstgevoelens in vier stappen aan te pakken.

Stap 1 Laat uw zorgen even voor wat ze zijn en richt u op het heden.

Stap 2 Bedenk hoe reëel uw zorgen werkelijk zijn.

Stap 3 Stel een plan de campagne op en kom in actie.

Stap 4 Stel de vraag wat uw angst u nu eigenlijk oplevert.

Bij de eerste stap moet u dus proberen te aarden, zoals dat tegenwoordig wordt gezegd. U moet zich bewust worden van het hier en nu. Daarvoor kunt u bijvoorbeeld de stoïcijnse ademmeditatie (pneuma meditatie) gebruiken, u richten op een voorwerp in de omgeving, op de geluiden die u hoort of één van de door de mindfulness aanbevolen technieken. Ook kunt u proberen uw angstgevoelens even uit te stellen tot een daar speciaal voor in het leven geroepen moment: het zorgenuurtje. Als u zichzelf met één van deze technieken terug hebt gebracht in het hier en nu bedenk dan of er op dit moment al iets mis is. Meestal is dat niet het geval, maar als u op dit moment al wel ziek bent, pijn hebt of op een andere manier wordt belemmerd kunt u gebruik maken van uw stoïcijnse beginselen en de daar aan verbonden technieken om met de vervelende situatie om te gaan. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de ‘premeditatio malorum’, de tegengiftechniek of de verdeel en heers methode. Als er in het heden niets vervelends aan de hand is, wordt het tijd voor de volgende stap.

Bij stap twee gaat u uw angsten concreet maken. Veel angstgevoelens zijn diffuus en niet helemaal duidelijk. Kijk daarom naar wat het echt is waar u bang voor bent. Maak het zo concreet en helder als u maar kunt. U bent bijvoorbeeld bang om ontslagen te worden en door geldgebrek uit uw huis gezet te worden, of u bent bang dat bij een bloedonderzoek een akelige ziekte bij u wordt geconstateerd. U hebt een heldere en duidelijk omschreven angst nodig om beter te kunnen onderzoeken of die angst terecht is of niet. Onderzoek of er serieuze aanwijzingen zijn dat uw negatieve toekomstverwachtingen ook echt zullen uitkomen. Wees daarbij zo eerlijk mogelijk en zoek ook naar aanwijzingen en bewijzen dat uw verwachtingen niet zullen uitkomen. Kijk naar uw ervaringen in vergelijkbare situaties. Ging het toen fout of viel het achteraf toch nog mee? De kans is groot dat u er zo achter komt dat uw angsten minder realistisch zijn dan u denkt.

Bij de derde stap gaat u vervolgens op zoek naar alternatieve uitkomsten van uw negatieve toekomstverwachtingen. U zoekt naar oplossingen en gedragsstrategieën om een meer gewenste uitkomst mogelijk te maken. Stel een ‘plan de campagne’ op en neem u voor om in actie te komen. Een actieplan biedt natuurlijk geen enkele garantie voor een gunstige uitkomst, maar alleen al het besef dat u een plan achter de hand hebt kan u helpen uw zorgen het hoofd te bieden. Stoïcijnen zijn nu eenmaal actief en niet passief. Ook als uw angst geen duidelijke handelingen mogelijk lijkt te maken, kunt u toch nog in actie komen. U kunt bij uzelf nagaan over welke eigenschappen u beschikt of zou moeten beschikken om de situatie te accepteren en op een waardige manier te doorstaan wat doorstaan moet worden.

Bedenk bij de vierde stap tenslotte bij uzelf wat het u oplevert om nu bang te zijn. Angst is een emotie die bedoeld is om u tot actie op te roepen. Als dat éénmaal bij stap drie gelukt is vervalt daarmee de reden om bang te zijn. U kunt uw angst bedanken en een begin maken met de uitvoering van uw actieplan. Mochten de zorgelijke gevoelens toch nog de kop op steken dan kunt u zichzelf verwijzen naar uw actieplan, of uw zorgen even uitstellen tot uw zorgenuurtje. Tijdens dit uurtje kunt u zo nodig uw problemen nog eens opnieuw doordenken en uw plan van aanpak aanpassen. Los van de vraag wat er uiteindelijk echt gaat gebeuren en wat u uiteindelijk gaat doen leveren uw angstgevoelens u waarschijnlijk helemaal niets op. U kunt uw zorgen beter laten voor wat ze zijn en overgaan tot de orde van de dag.