SPREKEN IS ZILVER, MAAR ZWIJGEN IS GOUD

Spreken is één van de belangrijkste bezigheden waarmee u uw dag vult. U staat de hele dag door in contact met anderen. U bent nooit meer verbonden geweest met de mensen om u heen dan tegenwoordig. Sociale media maken het u mogelijk om 24-uur per dag contact te houden met ‘vrienden’ van over de hele wereld. Iedere stap die u zet, iedere hap die u eet, ieder flintertje nepnieuws, elk leuk kattenfilmpje deelt u terstond met uw vriendenkring. En uw vrienden delen hun eigen leukigheidjes en wederwaardigheden weer met u. Online en bij contacten in levenden lijve wordt u met heel wat onzinnige en totaal overbodige interacties geconfronteerd. Interacties waar u als stoïcijn iets mee zult moeten of u dat nu wilt of niet. Tweeduizend jaar geleden had Epictetus al een advies voor ons.

Leg voor jezelf een houding en levensstijl vast waar je je aan houdt zowel als je alleen bent als wanneer je in gezelschap verkeert.
Houd in gezelschap liever je mond en zeg alleen het hoogst noodzakelijke. Praat alleen als de situatie het eist, maar dan niet over ditjes en datjes: niet over gladiatorengevechten, paardenrennen, sporters, eten en drinken of één van de andere dingen waar mensen zo graag over praten. Roddel niet over anderen ook niet om ze te prijzen. Probeer het gesprek indien mogelijk op zinnigere onderwerpen te brengen. Als mensen het niet met je eens zijn, val ze dan niet aan en houd je mond. (Epictetus; Handboekje; Hoofdstuk 33)

In dit hoofdstuk uit zijn Handboekje geeft Epictetus voorbeelden van de houding die zijn leerlingen in hun openbare leven zouden moeten aannemen. Het is duidelijk geen complete lijst. Het geeft een indicatie van de manier waarop een stoïcijn in opleiding zich hoort te gedragen. Op het eerste gezicht lijkt het er vooral op neer te komen dat de leerling sociale contacten zo veel mogelijk moet zien te vermijden. Vooral niet in filosofie geïnteresseerde personen moeten worden ontlopen en als de leerling dan toch met andere mensen in contact komt geldt het gezegde ‘spreken is zilver, maar zwijgen is goud’ en kan hij maar beter zoveel mogelijk zijn mond houden.

De gladiatorengevechten en wagenrennen waar Epictetus het over heeft zullen tegenwoordig geen belangrijk onderwerp van gesprek meer zijn, maar daar staan tegenwoordig voetbalwedstrijden en autoraces tegenover. Er is sinds Epictetus dit schreef niet zo heel veel veranderd. Natuurlijk betekenisloos gebabbel en geroddel zijn ook nu nog een belangrijk sociaal bindmiddel, maar dat betekent niet dat u daar als aspirant stoïcijn aan mee moet doen. Er zijn ontelbaar veel boeiendere en belangrijkere gespreksonderwerpen. Onderwerpen waarmee u uw inzicht in de wereld en haar problemen kunt vergroten. U mag gerust proberen het niveau van uw conversaties een beetje op te krikken.

Dat zal trouwens niet makkelijk zijn. Er zijn nu eenmaal minder mensen in filosofie geïnteresseerd dan in de laatste roddels over Pietje en Klaasje. Domme en irritante mensen zijn nu eenmaal een onderdeel van onze werkelijkheid. Jammer genoeg weten we vaak niet van te voren wanneer we met een exemplaar van deze categorie te maken hebben. Epictetus wil dat zijn leerlingen een manier ontwikkelen om met mensen van wat voor categorie dan ook om te kunnen gaan. Een stoïcijn komt er niet onderuit om deel te nemen aan het sociale verkeer. Hij raadde zijn leerlingen daarom aan om zichzelf een bepaalde vaste houding tegenover andere mensen aan te wennen. Hij wil dat ze vriendelijk en beleefd tegen anderen zijn. Tegen iedereen zelfs tegen domme mensen en mensen waar ze eigenlijk een hekel aan hebben. Ze worden geacht een beetje afstand te houden, niemand tegen te spreken, zelfs niet als ze zeker weten dat ze het bij het verkeerde eind hebben. Dat betekent niet dat Epictetus wil dat zijn leerlingen over zich heen laten lopen, het betekent dat hij wil dat de mening van ‘domme’ mensen hen koud laat. Als onbelangrijke en oninteressante onderwerpen, voetbal, auto’s, roddels, seks, vakanties en dergelijken, besproken worden kunnen ze zich beter stil houden of hooguit zo nu en dan met een geïnteresseerde blik doen alsof ze het besprokene interessant vindt. Er is tenslotte geen enkele reden om onvriendelijk te worden en anderen te beledigen.

Voor de buitenwereld spelen ze een rol en lijken ze binnen de groep te passen, maar het is ondertussen wel de bedoeling dat de leerlingen zich steeds minder gaan aantrekken van wat anderen over ze denken. Ze leven ten slotte niet om applaus te krijgen voor wat ze doen en al helemaal niet om de afkeuring van anderen te ontwijken. Stoïcijnen zullen altijd proberen zo min mogelijk op te vallen en houden zich ogenschijnlijk dus zo veel als mogelijk aan de normen en zeden van de samenleving waar ze in leven. Maar het is onvermijdelijk dat ze toch met enige regelmaat dingen zullen doen of zeggen die hun gemiddelde medemens niet aanstaan. Epictetus weet dat het niet makkelijk is om dingen te doen die de groep afkeurt, maar hij wil dat zijn leerlingen er aan wennen dat zij het zelf zijn die uiteindelijk bepalen wat ze wel en niet willen doen. Om dat makkelijker te maken moeten ze zich van hem een vriendelijke, aristocratische, maar wel wat afstandelijke houding tegenover hun medemensen aanleren.