EEN VACCIN TEGEN VERLIES

In theorie weet u natuurlijk ook wel dat alles eindig is. Het is een waarheid als een koe. De praktijk is echter weerbarstiger. Als uw favoriete theekopje aan diggelen ligt, uw laptop het begeeft of uw heilige koe total loss wordt gereden blijkt al gauw hoe betrekkelijk uw acceptatie van die waarheid is. Dit zijn gebeurtenissen waar de meeste mensen behoorlijk overstuur van kunnen raken. En dan gaat dit nog over materiële verliezen. Hoe staat uw gemoedsrust er voor als één van uw geliefden ziek wordt of zelfs komt te overlijden? De stoïcijnen kenden oefeningen die u kunnen helpen om de ergste schok van dergelijke verliezen te verzachten. De stoïcijnse slaaf Epictetus pakte het meteen grondig aan. In zijn Handboekje zei hij het volgende:

Je zou bij alles wat je mooi vindt, wat je vaak gebruikt of waar je van houdt even moeten stilstaan bij de vraag wat het nou eigenlijk is waar je zo gek op bent. Begin met kleine dingen. Als je van een vaas houdt zeg dan: ‘ik houd van een vaas’. Je zult het dan niet zo erg meer vinden als hij breekt. Als je je kind of vrouw kust zeg dan bij jezelf dat je een mens kust. Als ze dan sterven zal je niet zo erg in verwarring worden gebracht. (Epictetus; Handboekje; Hoofdstuk 3)

Dit is één van de moeilijkste en ogenschijnlijk hardvochtigste stukjes stoïcijnse theorie die er bestaat. Verwacht Epictetus werkelijk dat u iedere keer als u uw partner of kind kust bedenkt dat ze sterfelijk zijn en dat u ze misschien wel nooit meer in levende lijve zult terugzien? Dat is toch morbide en onacceptabel?

Toch geeft Epictetus hier een best wel verstandig advies. Stoïcijnse training wil niet alleen uw leven prettiger maken, maar wil u ook op onvermijdelijke rampen voorbereiden. De wereld lijkt tegenwoordig misschien wel een stuk veiliger dan in de tijd van onze Romeinse slaaf, maar ook nu ligt een ongeluk of een dodelijke ziekte op de loer. U zult hoe dan ook met het verlies van geliefden geconfronteerd worden. Hopelijk hoeft u het nooit mee te maken een kind te verliezen, maar naar alle waarschijnlijkheid zult u zeker het overlijden van uw ouders meemaken en ook het verlies van familieleden en vrienden ligt in de lijn der verwachting. Ook Seneca adviseert u om voorbereid te zijn op dergelijke verliezen, maar hij brengt het wel op een wat prettigere toon dan de soms wat cynische Epictetus. In een brief aan zijn vriend Lucilius adviseert hij hem hoe hij bij een begrafenis de nabestaanden het best kan troosten.

Raad ik je soms aan om onbewogen als een standbeeld te blijven? Wil ik dat je de begrafenis met een stalen gezicht bijwoont? Dat je helemaal niets voelt? Natuurlijk niet. Dat zou onmenselijk zijn en niets te maken hebben met virtuositeit. (Seneca; Brieven aan Lucilius; Brief 99)

Seneca adviseert Lucilius om troost te bieden door zelfs de dood in perspectief te plaatsen. Het leven is nu eenmaal niet eerlijk en de dood maakt deel uit van het leven. De nabestaanden moeten zich vooral al de prettige momenten die ze met de overledene hebben meegemaakt herinneren. Ze moeten zich richten op al de goede dingen die zij zelf nog kunnen doen en op al de andere mensen die hen nog nodig hebben. Een dergelijk advies maakt u niet hard en ongevoelig, ook maakt het de dood niet triviaal en onbelangrijk. Dingen in perspectief zien maakt u sterker en veerkrachtiger en maakt dat u de dingen en mensen die u hebt meer waardeert.

Epictetus komt misschien wel wat hard over, maar hij wist ook wel dat het verlies van een geliefde iets afschuwelijks is. Hij adviseert zijn leerlingen dan ook om ter voorbereiding op het serieuze werk te beginnen met kleine dingen. U moet eerst leren omgaan met kleine verliezen. Probeer dus eerst minder belangrijke dingen in perspectief te plaatsen. Zoals bijvoorbeeld het breken van een theekopje. In plaats van boos of overstuur te raken zegt u tegen uzelf: ‘Goed dat was dus het kopje waar ik heel wat jaren uit gedronken heb’. Ik wist dat hij breekbaar was, maar ik heb er in elk geval lang van kunnen genieten.’ Langzaam maar zeker gaat u over op moeilijkere dingen. Uw auto is total loss gereden en u zegt tegen uzelf: ‘Auto’s raken nu eenmaal betrokken bij ongelukken. Ik ben dankbaar voor de vele fijne ritten die ik ermee heb mogen maken.’

Ook in de tijd voor een daadwerkelijk verlies kunt u zich voorbereiden. Vervelende gebeurtenissen komen nu eenmaal des te harder aan als ze onverwacht zijn. De hier beschreven techniek is dan ook een variant op de ‘premeditatio malorum’ oefening. Door u zelf regelmatig te herinneren aan de vergankelijke aard van uw bezittingen zult u na verloop van tijd minder overrompelt raken als u iets akeligs overkomt. Deze oefening is een vaccin tegen verlies. Een inenting die uw psychologische immuunsysteem weerbaarder maakt tegen de vergankelijkheid van de wereld om u heen. Het maakt u niet alleen weerbaarder. Het leert u ook om dankbaar te zijn voor de dingen die u hebt. Door u bewust te zijn van de vergankelijkheid van uw spullen en geliefden zult u ze des te meer waarderen.

Zoals Seneca zegt is het dan ook niet de bedoeling dat u harteloos en onverschillig wordt, u moet leren uw gemoedsrust te bewaren. U moet leren uw virtuositeit en integriteit te behouden bij alles wat het universum op uw weg plaats. Een stoïcijn probeert gelijkmoedig te blijven bij alles wat hem of haar overkomt. U moet dan ook proberen rustig en kalm te blijven als u iets goeds overkomt en u niet door uw enthousiasme laten meeslepen, en u moet net zo gelijkmoedig blijven als u iets vervelends overkomt. Het hier beschreven vaccin kan u daar goed bij helpen.