DE PEST VAN ANTONINUS

In de tijd van de stoïcijnse keizer Marcus Aurelius Antoninus werd de wereld getroffen door één van de ergste pandemieën uit de wereldgeschiedenis. Deze ‘pest van Antoninus’ wordt ook wel eens de plaag van Galenus genoemd. Galenus was de lijfarts van Marcus en hij geeft in zijn ‘Methodus Medendi’ een beschrijving van deze pandemie uit de Oudheid. De onmiddellijke gevolgen van de epidemie voor de economische en sociale situatie van het Romeinse Rijk waren niet gering. Hier en daar stortten wet en orde volledig in. Vanuit Egypte kwam een vluchtelingenstroom op gang. De ziekte had een sterftepercentage van maar liefs 75%, dat is nog wat anders dan de 1 à 2% van de huidige Corona pandemie. Alleen al in het Romeinse Rijk zouden tussen de zeven en tien miljoen doden zijn gevallen. Op het hoogtepunt vielen er in Rome meer dan 2.000 doden per dag. Een groot deel van de legionairs werd ziek en vond de dood en dat op een moment dat Rome twee oorlogen tegelijkertijd moest voeren.

Marcus Aurelius stond dus voor een enorme opgave. Zijn medekeizer Lucius Verus, die de lopende zaken in Rome behartigde, werd ook ziek en stierf. Marcus leidde op dat moment de oorlog tegen de Marcomannen, maar moest hals over kop naar Rome terugkeren. Zelf werd hij ook ziek en de problemen leken hem boven het hoofd te groeien. Hij worstelde met al de tegenslag en ellende waar hij mee werd geconfronteerd. In zijn dagboeken zie je dat hij zocht naar methoden om niet wanhopig te worden en in paniek te raken. Hij schreef dit in zijn dagboeken:

Je kunt jezelf een heleboel onnodige ellende besparen als je beseft dat het maar een gedachte is. Zet dingen in hun perspectief door het grote geheel te bekijken. Kijk naar de oneindigheid van de tijd en de veranderlijkheid van de dingen. Hoe kort alles bestaat vanaf zijn ontstaan tot zijn einde. Denk aan de oneindige tijd voor het ontstaan en de onmetelijke tijd na het vergaan. (Marcus Aurelius; Dagboeken 9:32)

De problemen die onze stoïcijnse keizer in perspectief probeerde te zetten waren, zoals we zagen, bepaald niet gering. Als onervaren en ziekelijke keizer moest hij twee oorlogen tegelijkertijd voeren. Eén in het Oosten tegen de Parthen en één in het Westen tegen de Marcomannen. Zijn belangrijkste generaal en vertrouweling Cassius in het Oosten dacht dat de zieke keizer snel zou komen te overlijden en kwam in opstand. Tegelijkertijd heerste er dus een enorme pestepidemie, die miljoenen slachtoffers maakte. De oogsten mislukten, er heerste een hongersnood en de economie stortte in. En iedereen verwachtte van Marcus dat hij de problemen zou oplossen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hij het in zijn dagboeken regelmatig heeft over de stoïcijnse oefeningen van de panoramablik en de blik in de eeuwigheid.

Bij deze oefeningen is het de bedoelingen om de problemen waar je mee geconfronteerd wordt in een groter perspectief te plaatsen. Dit moet de vervelende gevoelens die ze opwekken temperen. Negatieve emoties of passies kunnen behoorlijk opdringerig zijn. Ze hebben de neiging om alles wat u doet te beheersen. Ze domineren uw hele denken en doen. Er blijft geen ruimte over voor andere gedachten en de oorzaak van de passie wordt uitvergroot tot iets enorms. Marcus kende het probleem en probeerde er wat aan te doen door zichzelf op te roepen om dingen in hun perspectief te zien.

Marcus wist natuurlijk ook wel dat die oefeningen de problemen niet zouden oplossen. Hij moest nog steeds oorlog voeren, isolatiemaatregelen treffen tegen de pest, voedselvoorraden verdelen en ook de ‘normale’ regeringstaken gingen gewoon door. Wat die oefeningen wel doen is dat ze de negatieve emoties die bij die problemen horen wat temperen. De problemen blijven maar de geestelijke onrust doe je jezelf aan. Gevoelens van angst, woede en machteloosheid verlammen en helpen niet bij het vinden van oplossingen. Daar komt nog eens bij dat je je ellendig voelt. Een gevoel dat zich niet zomaar laat verdrijven en dat soms zelfs maanden na de betreffende gebeurtenis opnieuw de kop op kan steken.

Laten we het wat kleiner maken dan pandemieën en oorlogen en een voorbeeld uit het dagelijks leven nemen. Stel u voor dat u op Marktplaats dat ene modeltreintje hebt gevonden dat uw verzameling compleet zou maken. U bent er al jaren naar op zoek en maakt onmiddellijk het gevraagde bedrag over. In afwachting van de pakketbezorger houdt u vol verwachting de brievenbus in de gaten. Maar helaas er komt geen pakje. U hebt met een oplichter te maken en uw mooie modeltreintje zal nooit arriveren. U bent woedend. Maanden later kunt u nog steeds witheet worden als u aan de bedrieger denkt. Toch schiet u niets op met die ellendige gevoelens. Uw woede zal het onrecht in de wereld niet uitroeien. Het enige wat het u oplevert is dat u zich misschien wel wekenlang ellendig voelt. Marcus zou u vertellen dat dat een gevoel is dat u zich zelf aandoet. In plaats van te blijven mokken zou u kunnen kijken wat u nog wel kunt doen. U zou een bericht kunnen plaatsen om andere kopers voor deze oplichter te waarschuwen, en u zou kunnen proberen de dader te achterhalen. Misschien dat deze acties geen resultaat opleveren, maar ze zijn in elk geval een stuk constructiever dan te blijven zeuren.

Marcus zet de oefening van de panoramablik in om zijn eigen improductieve gedachtetreinen te doorbreken. Zijn problemen zijn bepaald niet gering. Wat hij ook besluit er staan miljoenen mensenlevens op het spel. Toch vergelijkt hij zijn problemen met de uitgestrekte eeuwigheid van ruimte en tijd. Dat herinnert hem er aan dat hoe groot zijn problemen ook lijken ze uiteindelijk niet meer zullen zijn dan een voetnoot in de geschiedenis. Had u voor dat u deze blog las wel eens gehoord van de Pest van Antoninus, of de oorlogen tegen de Parthen en de Marcomannen? Waarschijnlijk niet. In een dergelijk perspectief geplaatst worden Marcus’ problemen opeens een stuk kleiner. Hij wil zijn problemen niet bagatelliseren, hij zal nog steeds belangrijke besluiten moeten nemen. Het doel van de oefeningen is het bewaren van zijn gemoedsrust. Hij wil met de oefeningen zijn gemoedsrust bewaren en de stress reguleren. Hij weet dat hij zich dan niet alleen beter voelt maar dat hij ook betere besluiten neemt.