zaterdag 26 april 2025

Het Misverstand van Passie: Leven Zonder Emoties?

 Een leven zonder passie? Dat klinkt u waarschijnlijk niet al te aantrekkelijk in de oren. Inderdaad, het beeld van een "leven als een grijze muis" roept weinig enthousiasme op. En dan de gedachte: "Is dat wat die stoïcijnen me proberen aan te smeren?"


Het is een veelgehoorde kritiek op het stoïcisme: dat het een pleidooi zou zijn voor emotieloosheid. Maar laten we dit misverstand direct uit de weg ruimen. Geen enkele stoïcijn zou vrolijkheid, enthousiasme of zelfs zinnelijk genot fundamenteel afwijzen. Hun focus ligt elders, namelijk bij de "passies" in een heel specifieke betekenis.


Denk aan de Matthäuspassion, die het lijden van Jezus beschrijft. Hier is "passie" synoniem met lijden, een heftige en onaangename gemoedstoestand. Dit is de betekenis die de stoïcijnen voor ogen hebben, niet de hedendaagse interpretatie van passie als een intense toewijding of een overweldigende bevlogenheid. Een stoïcijn kan dus absoluut een passie voor zijn filosofie hebben, of een diepe liefde voor zijn naasten, of zelfs een gepassioneerde relatie met zijn partner hebben terwijl hij tegelijkertijd probeert zich te bevrijden van zijn passies in de zin van negatieve emoties.


En zelfs die negatieve emoties willen ze niet volledig uitroeien. Het gaat om het leren ze zoveel mogelijk te voorkomen en, als dat niet lukt, ze te accepteren en er niet door overweldigd te worden. De kern van het probleem zijn de ontspoorde verlangens en onnodige angsten. Maar wat verstaan de stoïcijnen nu precies onder die schadelijke "passies"? Het draait voornamelijk om ontspoorde verlangens en overdreven, onnodige angsten. Natuurlijk, het hoort bij het mens-zijn om af en toe angst, boosheid of verdriet te ervaren. Deze emoties hebben een functie en kunnen ons waardevolle informatie geven. Het probleem ontstaat pas wanneer we vaker en intenser last hebben van deze akelige gevoelens dan nodig is, wanneer ze onze gemoedsrust verstoren en ons handelen beïnvloeden op een manier die ons niet ten goede komt.


Volgens de invloedrijke stoïcijnse filosoof Chrysippus wortelen de meeste van deze negatieve emoties in denkfouten. We interpreteren een gebeurtenis op een bepaalde manier, en dit leidt tot angst, boosheid of opwinding. Onze innerlijke balans raakt verstoord, en we voelen een ontevreden onrust. We zijn niet langer tevreden met de gang van zaken en geloven dat er iets zou moeten veranderen. Deze ontevredenheid voedt allerlei vervelende emoties. We voelen ons slecht over wat er gebeurt en concluderen impliciet: "De wereld zou anders in elkaar moeten zitten."


Maar dat is natuurlijk niet zo. Door te leren dat te erkennen en relativeren, zet u een eerste stap op de weg naar beheersing van uw passies. De stoïcijnen geloofden dat we deze negatieve emoties kunnen verminderen door kritisch te kijken naar de oorsprong van de vervelende situatie. Als we de oorzaak van een gebeurtenis nauwkeurig onderzoeken, ontdekken we vaak dat we geen controle hadden over het feit dat iets op die onprettige manier is verlopen. We zien in dat wat er gebeurde eigenlijk onvermijdelijk was, of dat een gebeurtenis die aanvankelijk enorm belangrijk leek, bij nader inzien wellicht minder gewichtig is dan we dachten.


En, zo stelde Chrysippus, over een gebeurtenis waar je toch niets aan kon doen, of een gebeurtenis die eigenlijk onbeduidend is, is het onmogelijk om werkelijk boos of verdrietig te zijn. Zodra we inzien dat veel van onze vervelende gevoelens eigenlijk ongegrond zijn, krijgen we grip op een aanzienlijk deel van onze "passies" en zetten we een belangrijke stap in de richting van zelfbeheersing.


Dit klinkt misschien nog wat abstract, dus laten we een alledaags voorbeeld nemen. Stel, ik wacht op een vriendin met wie ik om acht uur heb afgesproken. Om kwart over acht begin ik ongeduldig te worden. Tegen half negen voel ik irritatie opkomen, en om negen uur ben ik zelfs boos en ongerust. Mijn gedachten slaan op hol. "Hoorde ik daarnet een sirene? Misschien heeft ze een ongeluk gehad en is ze gewond, of erger." Angst bekruipt me. Of ik fantaseer dat ze iemand anders is tegengekomen die haar kennelijk meer boeit dan onze afspraak. Ik begin me te ergeren en word kwaad: "Die zit vast weer te flirten met de eerste de beste."


Om half tien gaat mijn telefoon. Bezorgd of zwaar geïrriteerd neem ik op. Het is mijn vriendin, die vertelt dat ze een lekke band heeft gehad en nu zo snel mogelijk mijn kant op komt. Onmiddellijk verdwijnen mijn kwaadheid en ongerustheid als sneeuw voor de zon, ongeacht welke andere emoties er op dat moment spelen. Het enige wat ik nodig had om van mijn negatieve emoties af te komen, was blijkbaar meer informatie. Was het dan wel zo zinvol om die boosheid en angst toe te laten? Ik heb geleden onder vervelende gevoelens die achteraf volkomen overbodig bleken te zijn.


Dit scenario is representatief voor veel van onze negatieve emoties. Vaak zijn onze "passies" het gevolg van onvoldoende kennis over de werkelijke situatie. De stoïcijnen benadrukten dan ook het belang van vasthouden aan de feiten. Zolang we niet zeker weten wat er aan de hand is, is het verstandig om geen emotioneel oordeel te vellen en ons oordeel uit te stellen. Er is later altijd nog tijd genoeg om ons eventueel rot te voelen.


Sommige lezers zullen terecht opmerken dat de stoïcijnen het zich hier wel erg gemakkelijk lijken te maken. Ze lijken een cruciale stap in het emotionele proces over te slaan. Het is één ding om alle feiten te kennen, maar dat is nog niet hetzelfde als die feiten ook emotioneel te accepteren. Weten en voelen zijn voor de meeste mensen twee verschillende werelden. Terug naar ons voorbeeld: ik kan rationeel beredeneren dat de vertraging van mijn vriendin waarschijnlijk geen gevolg is van een ernstig ongeluk of opzettelijke minachting, maar dat verandert mijn opkomende boosheid en ongerustheid niet direct. Deze gevoelens lijken soms een eigen leven te leiden, ongeacht mijn bewuste, logische gedachten. Het feit dat ik weet dat er waarschijnlijk niets aan de hand is, betekent nog niet dat ik dit ook volledig accepteer en de negatieve gevoelens kwijt ben.


De stoïcijnse denkers waren zich echter terdege bewust van de soms irrationele werking van ons brein. Het stoïcisme besteedt wel degelijk aandacht aan de psychologische aspecten van menselijke emoties. Hun doel was om een manier te vinden om ons leven zo in te richten dat we zo min mogelijk last hebben van deze schadelijke "passies". Hoe kunnen we ons brein zodanig sturen dat die vervelende emoties minder kans krijgen?


Om dit te bereiken, ontwikkelden de stoïcijnen een breed scala aan technieken en oefeningen, gericht op het leiden van een zo goed en prettig mogelijk leven. Helaas is een groot deel van deze praktische wijsheid in de loop der tijd verloren gegaan. Er bestaat geen compleet handboek met stoïcijnse technieken voor een gelukkig leven. Toch valt er nog veel af te leiden uit de teksten die wel bewaard zijn gebleven, en door deze te combineren met moderne psychologische inzichten kunnen we nog veel van deze waardevolle kennis herontdekken. In toekomstige bijdragen zullen we dan ook een aantal van deze uit de oudheid "opgegraven" en zorgvuldig "afgestofte" technieken nader bekijken.


De stoïcijnse technieken helpen bij het bereiken van het uiteindelijke doel van de stoïcijnse filosofie en dat is dus niet het lijdzaam ondergaan van alle tegenslagen. Integendeel, het is het leiden van een zo goed en gelukkig mogelijk leven. Een leven dat leidt tot wat de Grieken "eudaimonia" noemden. Deze term wordt vaak vertaald als "geluk", maar omvat veel meer dan een passief, prettig gevoel. Het is een actieve staat, een manier van leven. Naast wat wij onder geluk verstaan, gaat "eudaimonia" ook over een goed leven, een prettig en zinvol bestaan dat voldoening schenkt aan zowel de persoon zelf als aan zijn omgeving.


Om deze "eudaimonia" te bereiken, moet een mens leren een ware levenskunstenaar te worden. Hij moet leren navigeren tussen de klippen van de "passies" om zo de rustigere wateren van prettige gevoelens te bevaren. Hij moet zichzelf de stuurmanskunst van het leven eigen maken. De stoïcijnse filosofie draait om deze levenskunst en belooft niets minder dan een zinvol en gelukkig leven. Een ambitieuze belofte, zeker, maar voordat we onderzoeken hoe de stoïcijnen dachten deze waar te maken, zullen we in een volgende blog eerst dieper ingaan op de ware betekenis van geluk, ofwel "eudaimonia".




zaterdag 19 april 2025

Meer dan Onverstoorbaar: De Verrassend Vriendelijke Kracht van het Stoïcisme


U kent het woord wel: stoïcijns. Waarschijnlijk denkt u aan iemand die onbewogen blijft onder druk, een rots in de branding die geen enkele emotie toont. Maar wat als ik u vertel dat de filosofie achter dit woord veel meer behelst dan alleen maar het verdragen van tegenslag? Het stoïcisme, een van de meest invloedrijke filosofische scholen uit de oudheid, is verrassend vriendelijk, mild en zelfs liefdevol. Het is een echte levenskunst die, ondanks zijn antieke wortels, vandaag de dag nog steeds ongelooflijk relevant is.

Want laten we eerlijk zijn, als u het woordenboek openslaat bij ‘stoïcijns’, vind u waarschijnlijk omschrijvingen als ‘gelijkmoedig’, ‘onverstoorbaar’ en misschien zelfs ‘gevoelloos’. Hoewel deze woorden een klein deel van de waarheid bevatten, schetsen ze een incompleet en potentieel misleidend beeld. Het stoïcisme gaat niet primair over het stoïcijns ondergaan van ellende of het onderdrukken van je innerlijke wereld. Integendeel, het biedt een constructieve en compassievolle manier om met de ups en downs van het leven om te gaan.

Om de ware aard van het stoïcisme te begrijpen, moeten we terug in de tijd reizen, naar het Athene van ongeveer 300 voor Christus. Daar gaf een filosoof genaamd Zeno van Citium zijn lessen op een ongewone plek: de stoa, een overdekte marktplaats. Deze openbare setting was kenmerkend voor Zeno’s benadering. Terwijl andere filosofische scholen in die tijd, zoals Plato’s Academie en Aristoteles’ Lyceum, meer exclusieve privéaangelegenheden waren, stond Zeno’s onderwijs open voor iedereen die wilde luisteren. Stel u voor: tussen de kraampjes met koopwaar en het geroezemoes van de stad, deelde Zeno zijn inzichten over hoe te leven.

Deze openbare aard van het stoïcisme is veelzeggend. Het was niet bedoeld als een esoterisch systeem voor een kleine elite, maar als een praktische gids voor eenieder die op zoek was naar een beter leven. Zeno trok al snel een grote schare volgers, en zijn opvolgers Cleanthes en Chrysippus zetten zijn werk voort. Het stoïcisme wortelde diep in Athene, en er zijn aanwijzingen dat er tot ver in de eerste eeuw voor Christus lessen werden gegeven op diezelfde marktplaats.

Met de opkomst van het Romeinse Rijk verschoof het centrum van de westerse wereld, en daarmee ook de bakermat van het stoïcisme. Romeinen raakten gefascineerd door deze Griekse levenskunst. Prominente figuren zoals Cicero en Scipio verdiepten zich in de stoïcijnse leer en vertaalden Griekse teksten naar het Latijn, waardoor de filosofie een breder publiek bereikte.

Het stoïcisme werd in Rome razend populair en groeide uit tot de dominante filosofie onder de elite. Namen als Seneca, Musonius Rufus en Epictetus werden beroemd. Een absoluut hoogtepunt was de tweede eeuw na Christus, toen Marcus Aurelius, een stoïcijns filosoof, de keizerlijke troon besteeg. Zijn persoonlijke notities, bekend als de Meditaties, zijn tot op de dag van vandaag een bron van inspiratie voor wie het stoïcisme wil begrijpen en toepassen.

Wat het stoïcisme zo aantrekkelijk maakte voor een breed scala aan mensen, was de fundamentele gelijkwaardigheid die het propageerde. Het maakte niet uit waar je vandaan kwam of welke maatschappelijke positie je bekleedde. Seneca kwam uit Spanje, aan de westelijke grens van het rijk, terwijl Diogenes van Babylon uit het verre oosten kwam. Epictetus was een voormalige slaaf, terwijl zijn leerling keizer Marcus Aurelius de machtigste man ter wereld was. Toch vonden ze allen in het stoïcisme een waardevol kompas voor hun leven.

Het stoïcisme was meer dan een abstract filosofisch systeem. Natuurlijk had het, net als elke filosofie, ideeën over de aard van de werkelijkheid, ethiek en kennis. Maar de kern van het stoïcisme lag in de praktische toepassing ervan: het was een levenskunst. Naast de traditionele filosofische onderwerpen richtte het zich vooral op de vraag hoe je het beste kunt leven, hoe je een gelukkig en zinvol bestaan kunt leiden.

De stoïcijnen ontwikkelden concrete principes en oefeningen om innerlijke rust, veerkracht en wijsheid te cultiveren. Ze leerden het onderscheid te maken tussen wat we wel en niet kunnen controleren, het belang van deugdzaamheid, en de kracht van een rationele en evenwichtige geest. Deze principes waren niet alleen relevant voor de Romeinen van tweeduizend jaar geleden, maar bieden ook vandaag de dag waardevolle inzichten in hoe we met de uitdagingen van het moderne leven kunnen omgaan.

Het stoïcisme is dus veel meer dan alleen maar het ‘stoïcijns’ verdragen van tegenslag. Het is een rijke en genuanceerde filosofie die een praktische weg biedt naar een evenwichtig en zinvol leven. Het is een uitnodiging tot zelfreflectie, tot het cultiveren van innerlijke kracht en tot het omarmen van de realiteit met wijsheid en sereniteit. De openbare wortels op de marktplaats van Athene weerspiegelen de toegankelijkheid en universaliteit van deze levenskunst, die tot op de dag van vandaag niets van haar relevantie heeft verloren. Het is tijd om voorbij de oppervlakkige definitie te kijken en de verrassend vriendelijke kracht van het stoïcisme te ontdekken.

zaterdag 12 april 2025

Prodicus van Ceos: Een voorloper van de stoïcijnen?

 In de bloeitijd van de Griekse filosofie, in de vijfde eeuw voor Christus, verscheen een generatie denkers die bekendstaan als de sofisten. Deze rondreizende leraren boden onderwijs in retoriek, filosofie en andere nuttige vaardigheden, en hoewel ze vaak kritisch werden bekeken, speelden ze een belangrijke rol in de intellectuele ontwikkeling van hun tijd. Een van deze invloedrijke figuren was Prodicus van Ceos. Hoewel er geen complete werken van hem bewaard zijn gebleven, weten we via fragmenten en getuigenissen van andere auteurs, met name Plato, dat hij een scherpzinnige denker was met een bijzondere interesse in ethiek en de precieze betekenis van woorden. Dit artikel onderzoekt het leven en de ideeën van Prodicus en overweegt de invloed die hij op het latere stoïcisme heeft gehad.

Prodicus (Πρόδικος, Prodikos) was dus een Grieks sofist uit de 5e eeuw v.Chr., geboren op het eiland Ceos. Hij was een tijdgenoot van Socrates en behoorde tot dezelfde intellectuele kringen als Protagoras en Gorgias. Prodicus werd geboren rond 465 v.Chr. en reisde als ambassadeur van dat eiland naar Athene, waar hij bekendheid verwierf als spreker en leraar. Plato toonde in zijn dialogen meer respect voor Prodicus dan voor veel andere sofisten, en Socrates wordt in verschillende dialogen als een vriend van Prodicus gepresenteerd. Er wordt zelfs beweerd dat Socrates zijn onderwijsmethode deels aan Prodicus ontleende.

De filosofische interesses van Prodicus waren divers, maar twee gebieden springen eruit: linguïstiek en ethiek. Hij legde grote nadruk op het correcte gebruik van taal en de nuances in betekenis tussen woorden die vaak als synoniemen werden beschouwd. Plato laat in verschillende dialogen zien hoe Prodicus nauwgezette onderscheidingen maakte tussen termen als moed, overmoed en roekeloosheid. Dit streven naar precisie in taal kan worden gezien als een poging om helderder te denken en misverstanden te voorkomen, wat een thema is dat later ook in het stoïcisme terugkomt.

Op ethisch vlak is Prodicus vooral bekend om zijn allegorie van "Herakles op de tweesprong". Dit verhaal, dat bewaard is gebleven via Xenophon, vertelt hoe de jonge held Herakles tijdens één van zijn reizen op een tweesprong aankwam. Voor ieder pad stond een mooie vrouw Virtuositeit (Arete) en Ondeugd (Kakia). Zij confronteerden hem met de keuze tussen de moeizame weg van virtuositeit en ware vervulling, en de gemakkelijke, weg van  gemak, genot en onmiddellijke bevrediging. Herakles koos voor de weg van de virtuositeit, wat Prodicus' overtuiging illustreert dat waarachtig geluk en goedheid voortkomen uit inspanning en morele keuzes. De stoïcijnen verwijzen dikwijls naar deze allegorie. Cicero gebruikt hem en ook verwijst Seneca in brief 90 van zijn ‘Brieven aan Lucilius’ naar deze ‘keuze van Herakles’. In die brief bespreekt hij het idee van de keuze tussen een leven van virtuositeit en een leven van genot, wat een centraal thema is in de stoïcijnse ethiek.

Verder wordt aan Prodicus een vroege vorm van naturalisme toegeschreven in zijn interpretatie van religie. Hij geloofde dat de goden geen echte ‘wezens’ maar personificaties waren van natuurlijke elementen en krachten die nuttig waren voor het menselijk leven, zoals de zon, de maan, rivieren en bronnen. Deze theorie werd soms als atheïstisch beschouwd. Prodicus geloofde niet echt in al die verschillende goden en religies en probeerde een verklaring te geven voor de oorsprong van religieuze overtuigingen.

Hoewel er geen directe citaten of uitgebreide discussies van Prodicus' werk in de geschriften van de vroege stoïcijnen te vinden zijn, zijn er verschillende thematische overeenkomsten die suggereren dat zijn ideeën, mogelijk via de invloed van Socrates en Plato, een rol kunnen hebben gespeeld in de ontwikkeling van het stoïcisme.

Ten eerste is daar de nadruk op virtuositeit of deugd. Prodicus' allegorie van Heracles benadrukt het belang van virtuositeit als de weg naar een goed leven, een centraal thema in de stoïcijnse filosofie. De stoïcijnen geloofden dat virtuositeit het enige ware goed is en dat externe zaken zoals rijkdom, gezondheid of reputatie indifferent zijn. Hoewel Prodicus' ethiek mogelijk minder rigide was dan die van de stoïcijnen, deelt hij de fundamentele overtuiging dat een leven geleid door virtuositeit het meest waardevolle is.

Ten tweede is er de aandacht voor taal en correct redeneren. Prodicus' nauwgezette analyse van synoniemen en zijn streven naar precisie in taal kunnen hebben bijgedragen aan de latere stoïcijnse focus op logica en dialectiek. Chrysippus (een belangrijke vroege stoïcijn) bouwde voort op die taalkundige analyses. De stoïcijnen ontwikkelden zo een eigen uitgebreid en verrassend modern systeem van logica als een instrument om helder te denken en de waarheid te onderscheiden. Hoewel de directe link misschien niet aantoonbaar is, kan Prodicus' vroege interesse in de nuances van taal een voedingsbodem hebben gecreëerd voor dit latere filosofische gebied.

Ten derde is er de mogelijke link via Socrates. Socrates, die zelf een leerling van Prodicus werd genoemd op het gebied van definities, had een enorme invloed op de ontwikkeling van de westerse filosofie, inclusief het stoïcisme. De stoïcijnen bewonderden Socrates om zijn morele integriteit, zijn rationaliteit en zijn vermogen om te leven in overeenstemming met zijn principes. Het is mogelijk dat bepaalde ethische inzichten van Prodicus via Socrates zijn doorgegeven en later door de stoïcijnen zijn opgenomen.

Ten slotte is er de notie van leven in overeenstemming met de natuur. Hoewel Prodicus' naturalistische interpretatie van religie verschilt van het stoïcijnse concept van leven in overeenstemming met de rationele orde van het universum, kan zijn vroege interesse in de natuurlijke wereld en de manier waarop mensen zich daartoe verhouden, een voorloper zijn geweest van dit latere stoïcijnse principe. Prodicus’ seculiere opvatting dat religie voortkomt uit menselijk nut (niet uit goddelijke openbaring) sluit aan bij het stoïcijnse pantheïsme, waarin natuur en ‘goddelijkheid’ samenvallen.

Hoewel de directe invloed van Prodicus van Ceos op het latere stoïcisme moeilijk definitief vast te stellen valt, is het waarschijnlijk dat zijn ideeën, met name op het gebied van ethiek en taal, een rol hebben gespeeld in de bredere intellectuele context waaruit het stoïcisme is voortgekomen. Zijn nadruk op virtuositeit, zijn aandacht voor de precisie van taal en de mogelijke doorwerking van zijn ideeën via Socrates suggereren dat Prodicus, hoewel misschien niet de meest bekende sofist, een belangrijke vroege stem was die mogelijk heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van een van de meest invloedrijke filosofische stromingen van de oudheid. Zijn verhaal van Herakles op de tweesprong blijft een krachtige illustratie van de tijdloze waarde van deugd en de fundamentele keuze waar ieder mens voor staat. Een verhaal dat later door de stoïcijnen werd gebruikt.



zaterdag 5 april 2025

Stoïcisme zet uw wereld op zijn kop

 Denk twee keer na voor u serieus overweegt om stoïcijn te worden. Stoïcisme is niet zonder risico, het is niet gemakkelijk, het vraagt niet meer en niet minder dan een totale karakterverandering. Het wil uw hele levenswijze op zijn kop zetten. De oefeningen en tactieken zijn vaak moeilijk en kunnen zowel intellectueel als emotioneel confronterend zijn. Neem bijvoorbeeld de techniek van de negatieve visualisatie. Een oefening waarbij u zich zo levendig mogelijk moet voorstellen wat er allemaal wel niet mis zou kunnen gaan. En alsof dat nog niet erg genoeg is, is er ook nog de ‘memento mori’ techniek waarbij u zich zo realistisch mogelijk uw eigen dood en die van uw geliefden moet inbeelden. Het vergt heel wat wilskracht en doorzettingsvermogen om uw weerspannige geest ertoe aan te zetten om deze oefeningen regelmatig te blijven uitvoeren. Laat u er niet door afschrikken dat de studie en vooral de praktijk van het stoïcisme moeilijk is. U zult er na een tijdje vanzelf achter komen dat juist een leven zonder deze levensfilosofie moeilijker en zwaarder is. Het stoïcisme zal u heel wat zorgen en problemen die uw leven behoorlijk kunnen vergallen uit handen nemen. Als u zelfs maar een fractie van alle energie die u nu besteedt aan het verwerven van rijkdom en luxe, aan het binnenslepen van die nieuwe order, aan het veroveren van een nieuwe liefde of aan het krijgen van uw ‘moment of fame’ in de studie van het stoïcisme zou steken, dan zou uw leven er al een stuk plezieriger uit gaan zien. De stoïcijnse leraar Musonius Rufus zei het zo:


“Wat een moeite doen sommige mensen niet om de vrouw van een ander te veroveren, terwijl anderen zich afmatten om rijk te worden en weer anderen zich enorm uitsloven voor een beetje roem. En allemaal verdragen ze die kwellingen nog uit vrije wil ook. Is het niet absurd dat ze het wel kunnen opbrengen om al die ellende te ondergaan, maar zich niet willen inspannen om een virtuoos mens te worden?” (Musonius Rufus; Colleges VII-1)


Het leven ziet er voor een stoïcijn een stuk rustiger en eenvoudiger uit dan voor de meeste mensen. Het geeft een richtlijn voor het nemen van al uw beslissingen. U heeft een levensfilosofie waarbij u zich tot doel gesteld hebt een virtuoos leven te leiden. Bij ieder dilemma waar het leven u voor stelt kunt u kijken in hoeverre de keuze voor een bepaalde richting u helpt uw levenswaarden te bereiken. Zonder dergelijke levenswaarden zwalkt u maar wat rond. U loopt het risico uw leven te verdoen met de pleziertjes en modes van het moment. Pleziertjes die u misschien even een moment van genot opleveren, maar die per saldo juist uitlopen op een ongelukkig en mislukt leven.


Veel potentiële leerlingen worden afgeschrikt door de rigoureuze ethische standpunten die tot hun extreme conclusie worden doorgevoerd. Stoïcisme kan inderdaad streng overkomen. Het is een logisch goed doorwrocht systeem dat pretendeert allesomvattend te zijn, maar dat niet altijd even makkelijk te begrijpen is. Toch is het stoïcisme een heel ‘aardse’ religie die geen al te gekke dingen van u zal verwachten. U hoeft echt niet uw huis te verkopen en baan op te zeggen om in een ton te gaan wonen. Zo was de stoïcijnse filosoof Seneca niet alleen een beroemd filosoof, maar ook nog eens de succesvolste zakenman en, na de keizer, de rijkste man van het Romeinse Rijk. De stoïcijnse filosoof Marcus Aurelius was zelf keizer en ja, de filosoof Epictetus was een slaaf. Deze laatste woonde in een klein hutje, maar de andere twee bewoonden toch echt luxueuze paleizen.


Als stoïcijns student zal er aan uw uiterlijke leven waarschijnlijk niet eens zo heel veel veranderen. De veranderingen in uw innerlijke leven zullen daarentegen behoorlijk extreem zijn. Uw manier van denken en uw karakter zal veranderen en dat zal natuurlijk ook zijn weerslag hebben op andere aspecten van uw leven. Uw vrienden en collega’s zullen u vreemd aankijken en merken dat u aan het veranderen bent. Het is dan ook niet verstandig om meteen met uw nieuwe levensfilosofie te koop te lopen. Mensen zullen u bespotten en uitlachen als u ze vertelt dat u stoïcijn bent geworden. Laat ze door uw daden zien dat u veranderd bent, maar vertel ze alleen over uw levensfilosofie als ze u er ook echt naar vragen.


De keuze voor het stoïcisme heeft wel iets weg van een bekering, maar dan één zonder god en eredienst. En bovendien een bekering die u volledig op eigen initiatief onderneemt en die geen gehoorzaamheid of aanvaarding van allerlei dogma’s van u vraagt. Integendeel van een stoïcijn wordt verwacht dat hij zelf kritisch nadenkt en het is een filosofie met open grenzen die zich ontwikkelt en constant in beweging is. Wilt u zich bekeren tot deze levensfilosofie? Durft u het aan om een stoïcijns filosoof te worden? De kreupele slaaf Epictetus zei het zo:


“Zo vriend, jij wil dus Olympisch kampioen worden. Ik ook, dat zou geweldig zijn! Maar kijk eerst eens wat dat zou betekenen. Je moet je aan een strenge training onderwerpen. Je kunt niet zomaar eten waar je zin in hebt. Gebak en zoetigheid zijn uit den boze. Je moet trainen op de voorgeschreven tijden. Wat voor weer het ook is. Je mag geen frisdrank of alcohol drinken. Je moet je volledig aan je trainer overleveren. Bij wedstrijden kan je je pols verdraaien, je enkel verzwikken en lelijk vallen en bij dat alles ook nog eens verliezen. Laat dit goed tot je doordringen voor je met sporten begint. ……

Als je sporter wilt worden kijk dan naar je armen, je dijen en je heupen. Niet iedereen is overal even goed in. Als je filosoof wilt worden, kijk dan eerst naar wat dat inhoudt, en kijk daarna naar jezelf. Kan je het aan? Ben je bereid de prijs te betalen?” (Epictetus, Handboekje, hoofdstuk 29).


Bent u bereid de prijs te betalen? Makkelijk is het niet, maar het levert u een gelukkig leven op waarvan u aan het eind van uw leven weet dat u er uit hebt gehaald wat er in zat. Stoïcisme is leven in uitvoering. Het is geen doel achter de horizon, maar iets dat u in het hier en nu direct moet toepassen.